Κατά τη Σύνοδο της ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 11 Ιουλίου, εγκρίθηκαν δύο έγγραφα σχετικά με τη θεσμική λειτουργία της ΕΕ, τα οποία χρήζουν περαιτέρω μελέτης: η Κοινή Εκθεση των Επιτροπών Νομικών και Συνταγματικών Υποθέσεων σχετικά με την αρχή της υπεροχής της κοινοτικής νομοθεσίας έναντι της εθνικής νομοθεσίας και το ψήφισμα σχετικά με την εφαρμογή των ρητρών «passerelle» με ειδική πλειοψηφία.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι θέσεις που διατυπώθηκαν δεν έχουν δεσμευτική αξία, το γεγονός ότι το Κοινοβούλιο αποφάσισε να εκφράσει γνώμη υποβάλλοντας νέες προτάσεις στο Συμβούλιο και την Επιτροπή δείχνει ότι υπάρχουν ανησυχίες για μείζονα επίκαιρα ζητήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν, να διευκρινιστούν και να συμπεριληφθούν στην ατζέντα της ΕΕ ενόψει της αναθεώρησης της Συνθήκης της ΕΕ.
Υπεροχή του κοινοτικού δικαίου
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εκπονήσει συστάσεις με στόχο τη διευκρίνιση της σχέσης μεταξύ του Δικαστηρίου της ΕΕ και των εθνικών συνταγματικών δικαστηρίων, με στόχο το μετριασμό μελλοντικών συγκρούσεων που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα και την ομοιομορφία του ευρωπαϊκού δικαίου. Το ζήτημα της επικράτησης του δικαίου της ΕΕ έναντι του εθνικού δικαίου τέθηκε πρόσφατα στην υπόθεση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Καρλσρούης το 2020.
Οι λόγοι για την αρχή της επικράτησης του ευρωπαϊκού δικαίου αφορούν την ανάγκη για αποτελεσματική και ομοιόμορφη εφαρμογή της κοινοτικής νομοθεσίας, η οποία δεν συνεπάγεται ιεράρχηση κανόνων αλλά υποχρέωση εφαρμογής και ερμηνείας των κανόνων της ΕΕ. Αυτή η αρχή δεν προβλέπεται από τη Συνθήκη της ΕΕ, αλλά μόνο σε ένα παράρτημα της τελικής πράξης της Διακυβερνητικής Διάσκεψης που ενέκρινε τη Συνθήκη, η οποία σε κάθε περίπτωση επιβεβαιώνει τη νομική της αξία μέσω της επικύρωσης των κρατών-μελών. Συμπερασματικά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παρέχει συγκεκριμένες συστάσεις με στόχο την αποφυγή μελλοντικών συγκρούσεων και διαφορών στην έννομη τάξη της ΕΕ, όπως της αποκλειστικής αρμοδιότητας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου να ορίζει την ερμηνεία της νομοθεσίας της ΕΕ, το πεδίο εφαρμογής και την ομοιομορφία των αρχών της ενωσιακής προτεραιότητας, τη σημασία των διαδικασιών επί παραβάσει της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την κωδικοποίηση της αρχής της κοινοτικής προτεραιότητας στη διαδικασία αναθεώρησης της Συνθήκης της ΕΕ.
Εφαρμογή των ρητρών «passerelle»
Το δεύτερο επιχείρημα αποτελεί μέρος της συζήτησης για το μέλλον της Ενωσης με αναφορά στην υπέρβαση της ομοφωνίας στη λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία. Εχοντας επίγνωση ότι η τροποποίηση των Συνθηκών της ΕΕ παραμένει δύσκολη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει, προκειμένου να καταστεί πιο ευέλικτη η διαδικασία λήψης αποφάσεων, να χρησιμοποιηθούν τα διαθέσιμα εργαλεία με προοδευτικό και ρεαλιστικό τρόπο, όπως οι ρήτρες «passerelle», παρά την αντίφαση και τον εγγενή περιορισμό της ενεργοποίησής του που απαιτεί ομοφωνία.
Η Συνθήκη της ΕΕ προβλέπει ότι οι ρήτρες «passerelle» εφαρμόζονται σε νομοθετικές προτάσεις σε έξι τομείς (περιβαλλοντική και κοινωνική πολιτική, ΚΠΑΑ, οικογενειακό δίκαιο με διασυνοριακές επιπτώσεις, πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, ενισχυμένη συνεργασία), εξαιρουμένων των αποφάσεων με στρατιωτικές και αμυντικές επιπτώσεις.
Αυτό χωρίς να συνεπάγεται αλλαγές στις Συνθήκες, ούτε στις ευρωπαϊκές αρμοδιότητες ούτε στην επικύρωση των κρατών- μελών. Μέχρι στιγμής, στο θέμα δεν έχει δοθεί συνέχεια από το Συμβούλιο της ΕΕ παρά τα περισσότερα από 40 ψηφίσματα του ΕΚ και 4 ανακοινώσεις της ΕΚ, συμπεριλαμβανομένων προτάσεων για την ενεργοποίηση των ρητρών «passerelle» για νέες πολιτικές και κοινές προκλήσεις στους τομείς της ενέργειας, του περιβάλλοντος, της φορολογίας και της ΚΠΑΑ, όπου απαιτούνται γρήγορες αποφάσεις. Αυτό υποδηλώνει μια γενική έλλειψη βούλησης για μια διαδικασία λήψης αποφάσεων λίγο πιο ευέλικτη και αποτελεσματική, που συχνά εμποδίζεται ή επιβραδύνεται από τη δύναμη του βέτο. Πρόσφατα, στη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επανέλαβαν την πρόταση να κωδικοποιηθεί στην αναθεώρηση των Συνθηκών η μετάβαση στην ειδική πλειοψηφία σε σχετικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της ενεργοποίησης των ρητρών «passerelle», επιτρέποντας την ομοφωνία σε περιορισμένο αριθμό τομέων, όπως η προσχώρηση νέων χωρών, η τροποποίηση θεμελιωδών αρχών και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ενωσης.
Το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ελπίζει ότι το Συμβούλιο της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ξεκινήσουν επίσημες συζητήσεις και με το ίδιο το Κοινοβούλιο για την αξιολόγηση προτάσεων που στοχεύουν να επιτρέψουν τη σταδιακή ενεργοποίηση των ρητρών «passerelle» χωρίς ομοφωνία (τροποποίηση της Συνθήκης της ΕΕ) και στους τομείς πολιτικής όπου προβλέπεται ήδη η ειδική πλειοψηφία.
Εάν στις θέσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δοθεί συνέχεια και επανέλθει η συζήτηση για το μέλλον της ΕΕ, το πεδίο εφαρμογής των θέσεων αυτών θα αποτελέσει αναμφίβολα θετική συμβολή στον εκσυγχρονισμό, στη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Ο Στράτος Γεραγώτης είναι διδάκτωρ του Παν/μίου των Βρυξελλών
