Σπάνια ένας ακαδημαϊκός μπορεί να είναι ένας τόσο ριζοσπαστικός και δημιουργικός στοχαστής όπως ο Νταν Ραμπίνοβιτς. Πρώην επικεφαλής της Porter School of Environmental Studies του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ και πρόεδρος της Greenpeace Mediterranean, ο Ραμπίνοβιτς είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας και Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τελ Αβίβ. Είναι επίσης fuculty fellow στο ινστιτούτο περιβαλλοντικών μελετών της ARAVA και πρόεδρος του ισραηλινού Συλλόγου Περιβαλλοντικής Δικαιοσύνης. Ο κ. Ραμπίνοβτς, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του «The Power of Deserts» («Η δύναμη της ερήμου») εξηγεί στον Παύλο Παπαδόπουλο για την «Καθημερινή» πόσο ξεπερασμένες είναι οι επενδύσεις στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο, και ποια είναι η «μαγική λύση» στην κλιματική κρίση, την οποία μπορούν να επιλέξουν και να υλοποιήσουν μόνον οι χώρες του Περσικού Κόλπου.
– Είστε ειδικός στην ενέργεια και στο περιβάλλον. Ποια είναι η γνώμη σας για τον αγωγό East Med και τη συζήτηση για τα οικόπεδα εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο;
– Είναι μια συζήτηση του χθες. Εχουμε μπει στην εποχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας λόγω των μεγάλων εξελίξεων στην τεχνολογία που σημειώθηκαν γύρω στο 2018, ενώ η δυναμική του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στην περιοχή αναπτύχθηκε μεταξύ 2012 και 2017. Είναι μια παραξενιά της ιστορίας. Ολοι, και εμείς στο Ισραήλ, πιστεύαμε ότι ήλθε η ώρα για πλουτισμό. Πολλές υποσχέσεις. Χρήματα για τις υποδομές και την εκπαίδευση – και πολλά άλλα. Ολα διαψεύδονται σήμερα. Το Ισραήλ μόλις ανέστειλε την κατασκευή τεσσάρων νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Το φυσικό αέριο που όλοι γιόρταζαν πριν από 10 χρόνια ανήκει πλέον στο παρελθόν. Είναι σαν να προσπαθείς να μεγαλώσεις ένα δεινόσαυρο.
– Στην Ελλάδα, πάντως, γίνεται πολλή συζήτηση για την ενεργειακή σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ νέες τριβές με την Τουρκία σχετικά με τα όρια της υφαλοκρηπίδας έχουν να κάνουν με τη φιλοδοξία να βρεθεί πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
– Είναι μια ξεπερασμένη συζήτηση. Σίγουρα θα είναι ξεπερασμένη σε λίγα χρόνια. Υπάρχει παρόμοια συζήτηση στο Ισραήλ, αλλά απλώς καθοδηγείται από τις εταιρείες ενέργειας. Εχουν επενδύσει πολλά χρήματα στα σχετικά έργα. Ωστόσο, το παιχνίδι έχει τελειώσει πριν αρχίσει. Χάνουν τον χρόνο τους. Αντ’ αυτού, πρέπει να επενδύσουν στην ηλιακή ενέργεια.
– Παρά τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές, επισημαίνετε στο βιβλίο σας ότι σε 40 χρόνια η μέση θερμοκρασία στο Αμπου Ντάμπι, στο Ντουμπάι και στην Ντόχα θα βρίσκεται μονίμως πάνω από τους 35 βαθμούς Κελσίου. Τι σημαίνει αυτό; Μήπως η ενεργειακή μετάβαση εξελίσσεται πολύ αργά;
– Ακόμη και αν σταματήσουμε να καίμε αύριο υδρογονάνθρακες, το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει ήδη στην ατμόσφαιρα θα παραμείνει εκεί για 80 έως 100 χρόνια. Επομένως, πρέπει οπωσδήποτε να σταματήσουμε τις εκπομπές ρύπων το συντομότερο δυνατόν. Οσον αφορά την αύξηση της θερμοκρασίας στη Μέση Ανατολή, δεν αναφέρομαι στην κανονική θερμοκρασία 35 βαθμών, αλλά στη θερμοκρασία υγρού θερμομέτρου, που περιλαμβάνει την επίπτωση της υγρασίας. Είναι τεχνικό ζήτημα, αλλά στην πράξη σημαίνει ότι η αίσθηση θα είναι πιο έντονη από εκείνη που προκαλεί η θερμοκρασία ξηρού θερμομέτρου που μετράμε και βιώνουμε. Σε αυτό το επίπεδο θερμοκρασίας, είναι ήδη ανέφικτο για τους ανθρώπους να περνούν χρόνο εκτός κτιρίων. Οι θερμοκρασίες στη Μέση Ανατολή θα αυξηθούν κατά 6 βαθμούς τις επόμενες δεκαετίες. Το καλοκαίρι οι θερμοκρασίες θα είναι πάνω από 50 βαθμούς κάθε ημέρα.
– Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος της κλιματικής κρίσης στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στην Τουρκία και στην Ανατολική Μεσόγειο;
– Βλέπουμε ήδη αλλαγές στην περιοχή. Βλέπουμε λιγότερες βροχοπτώσεις σε συνδυασμό με ακραία φαινόμενα. Εχουμε πολλές πλημμύρες. Αλλά ακόμη και αν έχουμε την ίδια ετήσια ποσότητα νερού, όταν μεγάλο μέρος του προέρχεται από λιγότερες και πιο έντονες βροχοπτώσεις, τότε δεν έχει αρκετό χρόνο για να εισχωρήσει στο έδαφος. Το μεγαλύτερο μέρος του καταλήγει στη θάλασσα. Ο κύκλος του νερού αποδυναμώνεται. Αυτό που βλέπουμε επίσης και θα το βλέπουμε για το υπόλοιπο του 21ου αιώνα είναι ότι θα έχουμε περισσότερα έτη ξηρασίας. Διαδοχικά έτη ξηρασίας ονομάζονται εποχές ξηρασίας. Ο αριθμός των εποχών αυτών που αναμένονται στον 21ο αιώνα θα είναι διπλάσιος από εκείνον του 20ού αιώνα – που είχαμε περίπου δέκα τέτοιες εποχές.
– Πρέπει να ανησυχούμε γι’ αυτό;
– Πάρα πολύ. Στο Ισραήλ περιμένουμε ότι το είδος βλάστησης που υπάρχει τώρα μόνο στα νότια της χώρας θα αρχίσει να κινείται προς τα βόρεια και εις βάρος των μεσογειακών ειδών. Το ίδιο θα συμβεί στην Ελλάδα, στην Ιταλία, στη Γαλλία, στην Ισπανία.
– Μπορεί μια ξηρασία να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο;
– Η έλλειψη πόρων που προκαλείται από την ξηρασία οδηγεί σε μαζική μετανάστευση από τα χωριά στις πόλεις, εμφυλίους πολέμους, διέλευση συνόρων προς άλλες χώρες, εθνικές συγκρούσεις και εντάσεις. Η Συρία δεν ήταν πολύ διαφορετική σε σύγκριση με άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής όσον αφορά τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα που έπρεπε να αντιμετωπίσει. Αλλά η αλυσίδα των γεγονότων που οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο μπορεί να εντοπιστεί στα πέντε χρόνια ξηρασίας από το 2006 έως το 2011. Αυτό το γεγονός πυροδότησε ένα κύμα μετανάστευσης στις πόλεις, που αύξησε την ένταση.
– Μπορούμε να πούμε ότι και η εισροή μεταναστών από την Αφρική στην Ευρώπη οφείλεται στην κλιματική αλλαγή;
– Η μετανάστευση από την Αφρική προς τα βόρεια μέσω του Μαρόκου, της Αλγερίας, της Τυνησίας και της Λιβύης στη Μεσόγειο και στη συνέχεια με πλοία προς την Ελλάδα, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, έχει σίγουρα και μια κλιματική διάσταση. Οσο βαθαίνει η κλιματική κρίση, τεράστιος αριθμός ανθρώπων δεν θα έχει κανένα μέλλον στους τόπους όπου ζει σήμερα.
– Επομένως, δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να επιταχύνουμε τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στο βιβλίο σας προτείνετε μια ριζική λύση στην κλιματική κρίση. Μπορείτε να μας την περιγράψετε εν συντομία;
– Αυτό που επισημαίνω είναι ότι σε λίγες δεκαετίες οι χώρες του Περσικού Κόλπου, εάν δεν ενεργήσουν τώρα, θα αντιμετωπίσουν διπλό πρόβλημα. Οι πόλεις τους θα έχουν γίνει ακατοίκητες λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας, ενώ οι τιμές του πετρελαίου και του φυσικού αερίου θα έχουν μειωθεί επειδή θα έχουν αντικατασταθεί από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Λύση; Μπορούν να προωθήσουν πολύ πιο γρήγορα τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές, για να σώσουν το κλίμα και τις οικονομίες τους. Πώς; Ως εξής: Τα κράτη του Κόλπου ήδη επενδύουν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε όλο τον κόσμο. Εάν αυξήσουν σημαντικά τις επενδύσεις τους και καταφέρουν να αποκτήσουν ένα μεγάλο κομμάτι της παγκόσμιας αγοράς ανανεώσιμων πηγών, μπορούν ταυτόχρονα να μειώσουν δραστικά την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Καθώς ελέγχουν το 30% της αγοράς αερίου και πετρελαίου, αν μειώσουν δραστικά την παραγωγή, θα αυξήσουν τις τιμές και έτσι θα επιταχύνουν ακόμη περισσότερο τη μετάβαση προς τις φθηνότερες ανανεώσιμες πηγές. Με αυτήν τη στρατηγική τα κράτη του Κόλπου θα παραμείνουν κατοικήσιμα, αφού η κλιματική κρίση θα έχει μετριαστεί εγκαίρως και θα είναι σχεδόν όσο οικονομικώς ισχυρά είναι σήμερα.
– Τι πιστεύετε για την αφαίρεση από την ατμόσφαιρα του υπερβάλλοντος διοξειδίου του άνθρακα με την εφαρμογή τεχνολογιών που σήμερα βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο;
– Δεν γνωρίζουμε τις παρενέργειες μιας επιχείρησης τόσο μεγάλης κλίμακας, αν υποθέσουμε ότι θα αποκτήσουμε ποτέ τη δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Εχει προταθεί, για παράδειγμα, ότι θα μπορούσαμε να ψεκάσουμε την ατμόσφαιρα με ανθρακικό ασβέστιο για να εξουδετερώσουμε μέρος του διοξειδίου του άνθρακα. Αλλά δεν γνωρίζουμε ποια θα ήταν η αλληλεπίδραση με την ατμόσφαιρα· μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη ζημιά σε τεράστιες περιοχές. Επίσης, οι θαυματουργές λύσεις δεν πρέπει να καλλιεργούν τον εφησυχασμό. Δεν πρέπει να χάνουμε χρόνο πιστεύοντας ότι τίποτα δεν θα συμβεί επειδή θα βρεθεί λύση. Αν δεν αποδεχτούμε την επείγουσα ανάγκη αποφάσεων, η μεταβολή μπορεί να είναι καταστροφική και μη αναστρέψιμη. Πρέπει να δράσουμε τώρα για να μετριάσουμε τις επιπτώσεις στο κλίμα, χρησιμοποιώντας σε μεγάλη κλίμακα τις τεχνολογίες ανανεώσιμης ενέργειας που είναι ήδη διαθέσιμες.
