Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο δυστοπικές ανησυχίες που ενισχύθηκαν με τον εγκλεισμό. Μπορεί άραγε ένα σύγχρονο ψηφιακό project με θέμα τα Λαζαρέτα -τα λοιμοκαθαρτήρια του παρελθόντος- να τις μεταμορφώσει σε καλλιτεχνική έκφραση αλλά και σε ευκαιρία ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς μας;
«Το Project Lazaretta αποτελεί την πεμπτουσία της πίστης μου ότι όλοι μοιραζόμαστε ένα κοινό φυσικό και ψυχολογικό χώρο, που ξεκινάει από το μακρινό παρελθόν μέχρι το σήμερα, και ο οποίος αποκαλύπτεται όσο πιο κοντά έρχεται η τέχνη και η ανθρώπινη εμπειρία. Είναι μια πολυ-επίπεδη και συναρπαστική ψηφιακή γκαλερί, όπου 50 καλλιτέχνες και πολίτες από 13 χώρες και τρεις ηπείρους κάνουν ένα ταξίδι στις ιστορίες φόβου, θανάτου αλλά και ζωής των δύο από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα Λαζαρέτα της Ελλάδας: της Σύρου και της Κέρκυρας. Ως αποτέλεσμα παράγουν λόγο και τέχνη: video art, sound art, ντοκιμαντέρ, ηχητικά», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Φιλία Μηλιδάκη, εμπνεύστρια και καλλιτεχνική επιμελήτρια του Project Lazaretta, που υλοποιείται με την υποστήριξη της CulturePolis και του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Το project είναι παραγωγή της ομάδας του Eye’s Walk Digital Festival, επιμελήτρια του οποίου είναι η κ. Μηλιδάκη. «Στην ψηφιακή γκαλερί έχουμε δημιουργήσει έναν νέο χωρο-χρόνο που επιτρέπει τη συνομιλία του ιστορικού παρελθόντος με τη σημερινή πανδημία, τη συνάντηση των ανθρώπων του 19ου αιώνα και των σύγχρονων. Ο στόχος μας είναι να μην ξεχάσουμε τις απώλειες, αλλά και τις ελπίδες μας, να κρατήσουμε τα ίχνη μας ζωντανά, ως άνθρωποι που βιώνουμε τον εγκλεισμό με όλα τα ψυχολογικά, σωματικά, κοινωνικά και συναισθηματικά μας χαρακτηριστικά», συμπληρώνει.
Ένας από τους σκοπούς του προγράμματος είναι η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. «Τα Λαζαρέτα Σύρου και Κέρκυρας, αν και έχουν κριθεί μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς, βρίσκονται σήμερα εγκαταλειμμένα από το κράτος, δεν “αγαπιούνται” και είναι έξω από τις πολιτιστικές και τουριστικές διαδρομές των τόπων τους. Στόχοι του project είναι να αναδειχθεί η σημασία και ο ρόλος του ψηφιακού πολιτισμού στον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και της τέχνης, να δώσει ευκαιρία στους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν εν καιρώ εγκλεισμού -είναι υπέροχο ότι μέσα σε μόλις ενάμιση μήνα που διήρκησε το διεθνές open call λάβαμε πάνω από 90 συμμετοχές!-, να σχεδιάσει καινούργιες πολιτιστικές διαδρομές με τη χρήση νέων τεχνολογιών και να θέσει τις βάσεις για διεθνείς συνέργειες με στόχο την ενίσχυση ενός πολιτισμού που θα φροντίσει τον αδύναμο και τον ασθενή», τονίζει η Φιλία Μηλιδάκη, προσθέτοντας έναν ακόμα στόχο του προγράμματος: «Να ενεργοποιήσει τις τοπικές κοινωνίες δίνοντάς τους ενεργό ρόλο. Η κατηγορία “Φωνές-Voices” παρουσιάζει ένα μοναδικό SoundEscape installation, ένα ηχητικό collage όπου άνθρωποι από πολλές χώρες απαντούν στην ερώτηση “Τι βλέπεις, τι ακούς, τι αισθάνεσαι μέσα στην Πανδημία;”».
Τα Λαζαρέτα προορίζονταν για την πρακτική της καραντίνας ταξιδιωτών και πληρωμάτων πλοίων που προέρχονταν από χώρες όπου είχε εμφανιστεί πανώλη ή άλλη λοιμώδης ασθένεια. Τα περισσότερα χτίστηκαν κατά την ενετοκρατία, αν και το Λαζαρέτο της Σύρου κατασκευάστηκε τα έτη 1839-1841. Με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή των συγκεκριμένων κτηρίων; «Από κάθε άποψη και τα δύο Λαζαρέτα είναι μαγικοί, μυστηριακοί τόποι που μας συνδέουν με τα βάθη της ψυχής της ανθρωπότητας. Το Λαζαρέτο της Σύρου αποτέλεσε το 2019 το κέντρο της καλλιτεχνικής μας παραγωγής “EROS”, μιας παραγωγής που κυριολεκτικά το τοποθέτησε ξανά στο κέντρο του ενδιαφέροντος της κοινωνίας του νησιού. Η στενή μας συνεργασία με την ομάδα των δημόσιων ιστορικών των “Συριανών Γραμμάτων” μας έδωσε εξαιρετικό υλικό. Είναι ίσως το σημαντικότερο και μεγαλοπρεπέστερο αρχιτεκτόνημα του Βίλχεμ Φον Βάιλερ όσον αφορά στη σχεδίαση και στην ανάπτυξή του και συνδέεται ζωντανά με σχεδόν 120 ταραγμένα χρόνια της ελληνικής ιστορίας. Την Κέρκυρα επίσης τη γνωρίσαμε μέσα από τη συνεργασία του Eye’s Walk Festival με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στην πραγματοποίηση ενός εμβυθιστικού Video art Installation στον ναό της Παναγίας των Ξένων. Το Λαζαρέτο της Kέρκυρας επιλέχτηκε ώστε, ξεκινώντας από την Ελλάδα, να δημιουργήσουμε ένα Δίκτυο Λαζαρέτων, μια διαδρομή ‘προσκυνήματος’ και νέας νοηματοδότησης με αφορμή την τωρινή πανδημία. Η ξεχωριστή του ιστορία, που συνδέεται με τον τρομερό ελληνικό εμφύλιο, προσφέρει στη διαδρομή αυτή σημαντικές πολιτικές διαστάσεις προς εξερεύνηση», εξηγεί η κ. Μηλιδάκη.
Τα συγκεκριμένα κτήρια, εκτός από λοιμοκαθαρτήρια, λειτούργησαν ως άσυλα και φυλακές (Σύρος), αλλά και ως στρατόπεδα συγκέντρωσης και τόποι εκτελέσεων (Κέρκυρα). Πρόκειται, δηλαδή, για χώρους με «πληγωμένες» ιστορίες. Πώς λειτουργούν αυτές οι ιστορίες στο σήμερα, σύμφωνα και με τα έργα των καλλιτεχνών που συμμετέχουν στο project; «Τα δύο Λαζαρέτα αποτελούν για τους καλλιτέχνες σύμβολα που ξεπερνούν τον χωρικό τους προσδιορισμό, την Ελλάδα, και μιλάνε στην ανθρωπότητα. Ένα προειδοποιητικό καμπανάκι που τον ήχο του πρέπει να ακούσουμε “…για να θεραπευτεί ο κόσμος από τον πόνο και την καταπίεση”, όπως λέει ο Felipe Ivanicska από τη Βραζιλία. Ή όπως προσθέτει η Αγγλίδα καλλιτέχνης Gen Doy για το Λαζαρέτο της Κέρκυρας: Το μέρος αυτό “δημιουργεί πολλές εικόνες στο μυαλό μας. Όχι μόνο σχετικά με τον ιό που έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο, αλλά και για τους πολλούς κινδύνους που αντιμετωπίζουμε ως άνθρωποι … την προσφυγική κρίση, την έλλειψη ανεκτικότητας, τη μισαλλοδοξία, τους κινδύνους από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής”», μας απαντά η καλλιτεχνική επιμελήτρια του Project Lazaretta.
Η παραγωγή του προγράμματος έγινε από την ομάδα του Eye’s Walk Digital Festival, του καινοτόμου φεστιβάλ που συνδέει τις παραστατικές και ψηφιακές τέχνες με το ιδιαίτερο πολιτισμικό και αρχιτεκτονικό υπόβαθρο μιας πόλης, το δημόσιο χώρο και την τοπική κοινότητα. «Το Eyes Walk Digital Festival ζωντανεύει τα παλιά κτήρια και τα μνημεία. Επαναφέρει εγκαταλειμμένους και περιθωριοποιημένους τόπους μέσα στην εμπειρία των κατοίκων, με στόχο αυτοί να ξαναγαπηθούν. Τα εγκαταλειμμένα κτήρια είναι κομμάτι του “αρχείου” της ψυχής μιας σύγχρονης πόλης, αλλά και του ιστορικού της αρχείου. Μια σύγχρονη πόλη αν θέλει να είναι πόλη των ανθρώπων οφείλει να χαρτογραφείται με τα παλιά κτήρια ενταγμένα και λειτουργικά μέσα στις νέες διαδρομές και ανάγκες της. Και αυτές μπορούν να αφορούν στην αναστήλωση και στη νέα τους χρήση ως, για παράδειγμα, χώροι πολιτισμού, διαβίωσης ή επαγγελματικής δραστηριότητας για πρόσφυγες, επαγγελματίες-νομάδες, νέες οικογένειες, άστεγους, νέους καλλιτέχνες, επαγγελματίες του τουρισμού αλλά και κάθε ειδικότητας. Τα εγκαταλειμμένα μας κτήρια αποτελούν την πρώτη μας ύλη για να κάνουμε ξανά όμορφο τον ελληνικό αστικό χώρο, αλλά και να θεραπεύσουμε τις ψυχές των ανθρώπων», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Φιλία Μηλιδάκη.
Μπορείτε το κοινό να επισκεφτεί το Project Lazaretta στην ιστοσελίδα projectlazaretta.eyeswalk.gr, καθώς και μέσω της επίσημης σελίδας του φεστιβάλ www.eyeswalk.gr
