Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ως προς το γεγονός ότι οι κυρώσεις που έχουν αποφασισθεί από την Βρετανία, την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ, αλλά και από άλλες χώρες, αποτελούν τις σοβαρότερες και ισχυρότερες που έχουν επιβληθεί. Το αμερικανικό Υπουργείο Οικονομικών έχει ανακοινώσει 15 προγράμματα κυρώσεων και αναμφισβήτητα θα προωθήσει και άλλα.
του Γ. Ηλιόπουλου
Οι κυρώσεις στρέφονται κατά των ρωσικών τραπεζών, των ρωσικών μετοχών και ομολόγων και εναντίον διαφόρων οικονομικών διαύλων πληρωμών. Σε μία από τις σοβαρότερες εξελίσσεται η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων της Κεντρικής Τράπεζας Ρωσίας, που σύμφωνα όλες τις εκτιμήσεις φθάνουν σε αξία τα $300 δισεκατομμύρια, ενέργεια που πραγματοποιείται για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο εναντίον μεγάλης κεντρικής τράπεζας. Όμως αν και υπάρχουν τρόποι να παρακαμφθούν αρκετά σημεία των κυρώσεων, οι οικονομικές επιθέσεις κατά της Ρωσίας εκτείνονται πέραν των συγκεκριμένων μέτρων.
Πολλές μεγάλες εταιρείες του δυτικού κόσμου που συμπεριλαμβάνουν τις MICROSOFT, EXXON MOBIL, SHELL και μερικές μεγάλες αεροπορικές εταιρείες έχουν διακόψει τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες στην Ρωσία. Η VISA και η MASTERCARD αναστέλλουν την αποδοχή πληρωμών από πιστωτικές κάρτες στην Ρωσία, ενώ η GOOGLE και η APPLE έχουν ακυρώσει τις εφαρμογές μέσω ψηφιακών τηλεφώνων που κατέχουν Ρώσσοι πολίτες. Ο γιγαντιαίος ναυτιλιακός όμιλος MAERSK, διακόπτει τα δρομολόγιά του από και προς τις εμπορικές λιμενικές εγκαταστάσεις της Ρωσίας και μεγάλα επενδυτικά κεφάλαια που επενδύουν σε χρηματιστηριακούς δείκτες αφαιρούν τις ρωσικές μετοχές από τους δείκτες διαπραγμάτευσης. Το νορβηγικό δημόσιο επενδυτικό ταμείο απομακρύνει από το ενεργητικό του ρωσικά ομόλογα και μετοχές που κατέχει και ταυτόχρονα ο κατάλογος δημοσίων και ιδιωτικών μέτρων διευρύνεται.
Το βραχυπρόθεσμο οικονομικό πλήγμα που δέχεται η Ρωσία εκτιμάται πως συρρικνώνει κατά 20% την οικονομία της, περίπου όπως και κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2020, κατά την διάρκεια των περιοριστικών μέτρων και των εγκλεισμών κατά της πανδημίας.
Η Ανάκρουση Ισχύος των Μέτρων
Όπως είναι ευνόητο η Ρωσία δεν παραμένει αδρανής και η επικεφαλής της κεντρικής της τράπεζας έχει επιβάλλει ελέγχους κίνησης κεφαλαίων, ώστε να ανασταλούν οι αποπληρωμές τόκου και κεφαλαίου των ρωσικών εταιρειών στο εξωτερικό τους χρέος στις διεθνείς αγορές. Αυτό συνεπάγεται πως ο δανεισμός αυτός θα καταστεί μη εξυπηρετούμενος, με αποτέλεσμα να πληγούν σοβαρά οι δυτικές τράπεζες, κυρίως στην Ευρώπη.
Πολλοί ρωσικοί εταιρικοί τίτλοι περιέχονται στα χαρτοφυλάκια κυρίως Αμερικανών μέσω του αποκαλούμενου μέτρου 401(k) που επιτρέπει την λειτουργία σχημάτων διανομής κερδών σε εργαζόμενους που εισφέρουν ένα μέρος των εσόδων τους. Οι εισφορές αυτές εμπίπτουν σε καθεστώς αναβαλλόμενης φορολόγησης και συνεισφέρουν στα σχήματα αυτά και οι εργοδότες. Όμως τα χαρτοφυλάκια σχηματίζονται από επενδυτικά κεφάλαια που δραστηριοποιούνται σε αναδυόμενες αγορές ή από αμοιβαία κεφάλαια, που σαφέστατα πλέον αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα και επιπλέον διαφαίνεται η πιθανότητα συρρίκνωσης της διατραπεζικής αγοράς από την στιγμή που εξαιρούνται από το σύστημα μεγάλες ρωσικές τράπεζες. Οπότε οι τράπεζες του δυτικού κόσμου αναγκάζονται υποχρεωτικά να μειώσουν τους συντελεστές μόχλευσης των κεφαλαίων τους, περιορίζοντας δραστικά τα στοιχεία του ενεργητικού τους.
Μία εξέλιξη αυτής της μορφής απειλεί άμεσα με πτωχεύσεις που ίσως αποτελέσουν την αφετηρία μίας μεγάλης κρίσης ρευστότητας, που για να αντιμετωπισθεί η Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των ΗΠΑ θα υποχρεωθεί να κινηθεί με συμβόλαια ανταλλαγής χρέους σε συνάλλαγμα, όπως ακριβώς κατά την αρχική φάση της πανδημίας για να αποτραπούν καταρρεύσεις. Όμως η τακτική αυτή ίσως να μην αποδώσει από την στιγμή που δεν υπάρχουν σχετικές συμφωνίες με την Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας και ναι μεν οι συγκρούσεις θα τερματισθούν στην Ουκρανία, αλλά ο οικονομικός πόλεμος μόλις έχει αρχίσει και εκτιμάται μεγάλης διαρκείας.
Η κατάσταση έχει την απαιτούμενη δυναμική για να δημιουργήσει μία παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση πανικού, ακόμα και πριν από την λήξη των εχθροπραξιών. Το φαινόμενο αυτό δυστυχώς αγνοείται σχεδόν από τους πάντες και ακόμα και εκείνοι που έχουν επίγνωση του κινδύνου, προσποιούνται τους ανίδεους. Τα κεφάλαια διαχείρισης και αντιμετώπισης κινδύνων (Hedge funds) και οι τράπεζες έχουν ήδη απώλειες δισεκατομμυρίων και βυθίζονται, εξέλιξη που θα διαφανεί μετά από μερικές εβδομάδες.
Παράλληλα οι ξένοι επενδυτές που προσπαθούν ρευστοποιήσουν τις συμμετοχές τους στην Ρωσία, διαπιστώνουν ότι δεν έχουν πλέον την δυνατότητα να πραγματοποιούν πωλήσεις. Η επιβολή μέτρων ελέγχου κίνησης κεφαλαίων στην ρωσική επικράτεια συνεπάγεται πως οι Ρώσοι δανειολήπτες δεν έχουν πλέον την δυνατότητα να αποπληρώσουν τους πιστωτές τους από δάνεια στο αμερικανικό δολάριο και στο ευρωπαϊκό κοινό νόμισμα
Οι Ρωσικές Επιλογές
Αναμφισβήτητα η Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας θα υιοθετήσει διαδικασίες παράκαμψης των κυρώσεων ώστε να αποκτήσει προσβάσεις στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα. Το κυριότερο κενό στα μέτρα που έχουν επιβληθεί στην χώρα εστιάζεται στο γεγονός ότι δεν έχει αποκλεισθεί από τις συναλλαγές στον τομέα της ενέργειας σε δολάρια. Οι πληρωμές αυτές κάλλιστα θα δεσμευθούν στην Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας, αυξάνοντας τα αποθεματικά της, μάλλον και με έντοκη απόδοση προς τους δικαιούχους ρωσικούς ομίλους. Το πρόβλημα με το δίκτυο του SWIFT παρακάμπτεται μέσω της χρήσης του κινεζικού ανάλογου συστήματος CIPS ή ίσως και του ινδικού SFMS που συνδέονται με το ρωσικό SPFS. Ίσως σε έσχατη ανάγκη χρησιμοποιηθούν συστήματα παλαιάς τεχνολογίας, όπως τα τηλέτυπα, τα τηλεμοιότυπα ή δίαυλοι του διαδικτύου εκτός του SWIFT. Οι Ρώσοι έχουν επίσης την δυνατότητα αξιοποίησης των υπηρεσιών κινεζικών τραπεζών, αλλά και τραπεζών άλλων χωρών που συνεργάζονται μαζί τους.
Επίσημα η Ρωσία δηλώνει πως πρόκειται να εισάγει απαγορευτικές διατάξεις για συγκεκριμένα αγαθά και πρώτες ύλες με χρονικό ορίζοντα την λήξη του 2022, που αναμένεται να προκαλέσουν μεγάλα προβλήματα στις αγορές και κύματα ανόδου των τιμών, Η χώρα δεν κατέχει μόνον κομβική θέση στον τομέα της ενέργειας, κατέχοντας το 10% της παραγωγής αργού, όπως και το 17% της ανάλογης φυσικού αερίου, αλλά εξάγει σε μεγάλους όγκους πολύτιμα και βιομηχανικά μέταλλα και δημητριακά. Ειδικότερα στον τομέα της ενέργειας το ολιγοπώλιο του OPEC+, στο οποίο συμμετέχει η Ρωσία κατέχει το 40% της παγκόσμιας παραγωγής αργού με μέσες ημερήσιες εξαγωγές 46 εκατομμυρίων βαρελιών, από τα οποία τα 4,7 εκατομμύρια προέρχονται από την Ρωσία. Κατόπιν αυτού η J. P. MORGAN προειδοποιεί για ανώτατες τιμές της τάξης των $150 ανά βαρέλι και η GOLDMAN SACHS για μία μέση τιμή της τάξης των $135 για το 2022, επίπεδα που κατά τους δύο οίκους θα οδηγήσουν την αμερικανική οικονομία σε ύφεση.
Επιπλέον πάντως η Ρωσία συντηρεί μεγάλη παραγωγή αλουμινίου, τιτανίου, παλλαδίου, λευκόχρυσου, νικελίου, κοβαλτίου και χαλκού, μετάλλων απαραίτητων για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Όμως οι καταναλωτές έχουν μεν εξοικειωθεί με το τερματικό των εφοδιαστικών αλυσίδων, αλλά παραβλέπουν τα σημεία εισόδου, δηλαδή το γεγονός ότι εάν δεν εισφερθούν πρώτες ύλες, δεν θα υπάρξει παραγωγή.
Η γεωργία και παρεπόμενα η κτηνοτροφία δεν αποτελούν εντελώς πρωτογενείς τομείς, από την στιγμή που για την εύρυθμη λειτουργία τους απαιτούνται λιπάσματα και ειδικά τα αζωτούχα και οι φωσφάτες. Κατά συνέπεια ελλείψεις λιπασμάτων δεν απειλούν μόνον τα δημητριακά της διατροφής, αλλά και τα αντίστοιχα για την διατροφή οικόσιτων ζώων και πουλερικών, οπότε θίγονται οι αγορές κρεάτων, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, η τυροκομία και η παραγωγή αυγών. Το οποιοδήποτε πλήγμα στην ομαλή διάθεση των χημικών ή μία συρρίκνωση στην προσφορά τους, θα προκαλέσει μεγάλα προβλήματα σε διεθνή κλίμακα, με συνέπεια απότομη άνοδο τιμών στα κρέατα, στα πουλερικά, στα γαλακτοκομικά και στα τυροκομικά προϊόντα.
Εάν οι αζωτούχες ρωσικές εξαγωγές εκμηδενισθούν, οι τιμές θα απογειωθούν, διότι δεν επηρεάζεται μόνον η παραγωγή δημητριακών για διάφορα είδη διατροφής, αλλά και η παραγωγή ζωοτροφών. Η Ρωσία και η Ουκρανία παράγουν σε διεθνές επίπεδο το 25% των σιτηρών και το 20% του αραβοσίτου, με τις ουκρανικές εξαγωγές να έχουν ήδη πληγεί και τις ανάλογες ρωσικές να θίγονται άμεσα από τις κυρώσεις. Η Ουκρανία κατέχει παράλληλα το 46% της διεθνούς παραγωγής του απαραίτητου για την ταχεία εστίαση άοσμου ηλιελαίου, με την Ρωσία να την ακολουθεί κατά πόδας με 43% περίπου.
Ο Ρωσικός Χρυσός
Επίσημα η Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας κατέχει χρυσό αξίας $150 δισεκατομμυρίων, που ναι μεν δεν ρευστοποιείται με ευχέρεια, διαθέτοντας την ευχέρεια, αλλά παρέχει μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησής του για την σύναψη χρηματοδοτικών μισθώσεων ή για την παροχή εγγυήσεων σε δάνεια σε συνάλλαγμα. Η απόφαση του Λευκού Οίκου να δεσμεύσει και τον ρωσικό χρυσό, κρίνεται επιεικώς ανόητη, από την στιγμή που το πολύτιμο μέταλλο παραμένει συγκεντρωμένο στο θησαυροφυλάκιο της Κεντρικής Τράπεζας Ρωσίας. Ο μοναδικός τρόπος δέσμευσης βασίζεται μόνον στην υπόθεση ότι έχει διοχετευθεί σε άλλες τράπεζες, εκτίμηση κατάφωρα λανθασμένη. Υπάρχει σαφέστατα η δυνατότητα αναστολής των πωλήσεών του, αλλά η Ρωσία παραμένει αγοραστής και όχι πωλητής, απλούστατα διότι η Κεντρική Τράπεζα Ρωσίας αγοράζει απευθείας από τα χρυσωρυχεία της ρωσικής επικράτειας.
Ταυτόχρονα ίσως χρησιμοποιηθεί ο μηχανισμός της παράλληλης δόμησης δανείων, που έχει περιθωριοποιηθεί μετά το 1970, αλλά επιτρέπει σε έναν πιστωτή στο εσωτερικό τη ρωσικής επικράτειας, να μεταβληθεί σε δανειολήπτη στο εξωτερικό με διακριτή συναλλαγή και εκκαθάριση της πράξης. Ο μηχανισμός απαιτεί την συμφωνία τεσσάρων μερών, όπου δύο όμιλοι σε διαφορετικές χώρες συνάπτουν δάνεια στα τοπικά νομίσματα, με τα οποία πιστώνουν δύο θυγατρικές τους που λειτουργούν κάθε μία στην χώρα του άλλου, δηλαδή ο ρωσικός σε θυγατρική του εκτός Ρωσίας και ο αντισυμβαλλόμενος σε θυγατρική του εντός Ρωσίας, για να προχωρήσουν κατόπιν σε εκκαθάριση συναλλαγών. Ο μηχανισμός εξυπηρετεί την αποτροπή διασυνοριακού δανεισμού όταν υπάρχουν περιορισμοί, υψηλό κόστος και αμοιβές τρίτων, οπότε κατά συνέπεια θα αξιοποιηθεί από τις ρωσικές εταιρείες, καλύπτοντας τις πληρωμές με μορφή διεταιρικών συναλλαγών.
Αναμφίβολα καμία από τις λύσεις αυτές δεν είναι απόλυτα αποτελεσματική σε ένα χρηματοοικονομικό σύστημα που λειτουργεί σε κανονικές και ομαλές συνθήκες, αλλά δεν παύει να παραμένει λειτουργική και εύχρηστη. Το τελικό συμπέρασμα πάντως αφορά το γεγονός ότι η ρωσική οικονομία θα επιπλεύσει παρά τις κυρώσεις, αλλά με μεγαλύτερο κόστος, περισσότερους κινδύνους και περιορισμό της ρευστότητας.
Από την άλλη πλευρά στις ΗΠΑ αντιλαμβάνονται ότι οι οικονομικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και κυρίως η δέσμευση του 50% σχεδόν των συναλλαγματικών αποθεματικών της Κεντρικής Τράπεζας Ρωσίας, έχουν τρομερές παρενέργειες. Διαπρεπείς οικονομολόγοι και ειδικά ο πρώην επικεφαλής των οικονομολόγων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Kenneth Rogoff προειδοποιεί πένθιμα πως η άνευ προηγουμένου δέσμευση κεφαλαίων ενός δημόσιου οργανισμού σε τέτοια κλίμακα, απειλεί να καταστρέψει την αξιοπιστία και την διεθνή εμπιστοσύνη στο σύστημα του αμερικανικού δολαρίου.
Η πλειοψηφία των αναλυτών προειδοποιεί πλέον πως το βασικό δεδομένο για τους επενδυτές αφορά το γεγονός ότι το μέγεθος αυτής της καταστροφικής ζημίας δεν περιορίζεται στην Ρωσία. Η σχετική αναποτελεσματικότητα των μέτρων και η απότομη συρρίκνωση της ρευστότητας πρόκειται να διαχυθούν κατά κύματα σε ολόκληρο το διεθνές χρηματοοικονομικό σύστημα. Οι επενδυτές επιβάλλεται να προετοιμασθούν, μειώνοντας τις θέσεις τους σε χρηματοοικονομικούς τίτλους και αυξάνοντας δραστικά τις αντίστοιχες σε μετρητά και χρυσό, ώστε να διαθέτουν την απαιτούμενη ρευστότητα πριν οι πτωχεύσεις και οι καταρρεύσεις των μοχλεύσεων αρχίσουν να πλήττουν το σύστημα, όπως συμβουλεύει στην τελευταία έκθεσή της τον Μάρτιο, η γνωστή Merill Lynch.
-
Χρηματοοικονομικού αναλυτή
