Εγκρίθηκε κατά πλειοψηφία από την κοινοβουλευτική επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων το σχέδιο νόμου «Κύρωση της Συμφωνίας μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντελαγουέρ, σχετικά με την επιστροφή στην Ελλάδα, ιδιωτικής συλλογής εκατόν εξήντα μίας (161) αρχαιοτήτων του Κυκλαδικού Πολιτισμού, ευρισκόμενης στη Νέα Υόρκη και την έκθεση αυτής στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Υπέρ της κύρωσης της συμφωνίας, τάχθηκε η ΝΔ. Καταψήφισαν ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ και το ΜέΡΑ25. Επιφύλαξη για την ολομέλεια δήλωσαν το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής και η Ελληνική Λύση.
Νωρίτερα, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Λίνα Μενδώνη, υπογράμμισε ότι «επιστρέφει στην Ελλάδα η μεγαλύτερη, σε αριθμό αρχαιοτήτων συλλογή, που έχει επιστρέψει ποτέ». Θα επιστρέψει δε, σημείωσε, χωρίς δικαστική αντιδικία, που σε πολλές περιπτώσεις έχει ουσιαστικές δυσχέρειες και αβέβαιο αποτέλεσμα. Η σημαντικότερη διάσταση της συμφωνίας όμως, όπως είπε, είναι η πρόταση που κομίζει η Ελλάδα, σχετικά με τις επιστροφές πολιτιστικών αγαθών, χωρίς να αλλάζει σε τίποτα η αρχαιολογική νομοθεσία. «Είναι μια πρόταση που εξασφαλίζει το θεμελιώδες πρόταγμα της πολιτιστικής πολιτικής του υπουργείου Πολιτισμού, που είναι η ανάκτηση των αγαθών της Ελλάδας, και μάλιστα το εξασφαλίζει κυριαρχικά και εκτός δικαστικού πλαισίου», είπε η Λίνα Μενδώνη.
«Η επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών της χώρας συνιστά νομική και ηθική υποχρέωσή της – τόνισε η υπουργός. Η ανταπόκριση στην υποχρέωση αυτή, δεν επιτυγχάνεται μόνο μέσω δικαστικής διεκδίκησης αλλά και μέσω ήπιων στρατηγικών, που σκοπούν στην οικειοθελή παράδοση των αγαθών, χωρίς τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει μια δικαστική εμπλοκή».
Απαντώντας στο αίτημα της αξιωματικής αντιπολίτευσης για την απόσυρση του σχεδίου νόμου, η υπουργός είπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ «ζητάει από την κυβέρνηση να αποσύρει ένα νομοσχέδιο που φέρνει πίσω 161 αρχαιότητες, τις οποίες δεν ξέραμε ότι υπάρχουν, δεν ήταν καταγεγραμμένες σε καμία υπηρεσία του υπουργείου και συνεπώς, δεν θα τις αποκτούσαμε, δεν θα τις διεκδικούσαμε».
Στις αιτιάσεις που προβλήθηκαν ότι η κυβέρνηση θα μπορούσε δικαστικά να διεκδικήσει την επιστροφή των αρχαιοτήτων, η Λίνα Μενδώνη αναρωτήθηκε «γιατί η Ελλάδα να διεκδικήσει δικαστικά μια συλλογή η οποία της δίνεται» και επισήμανε ότι η Ελλάδα αποκτά τη συλλογή στο σύνολο της, δηλαδή και τις 161 αρχαιότητες.
Κυρίως όμως, υπογράμμισε ότι η συμφωνία που τίθεται προς κύρωση στη Βουλή, δεν εμποδίζει σε τίποτα την Ελλάδα να διεκδικήσει άλλες αρχαιότητες, που τυχόν υπάρχουν σε άλλες χώρες.
Η κ. Μενδώνη επισήμανε ότι με βάση τον αρχαιολογικό νόμο, το ελληνικό Δημόσιο είναι ο μόνος κύριος των ελληνικών αρχαιοτήτων, αλλά ο νόμος δεν λέει ότι το ελληνικό Δημόσιο είναι και ο μόνος κάτοχος, «διότι η κατοχή μπορεί να δίνεται και σε τρίτους». Υπογράμμισε επίσης, ότι οι αρχαιότητες θα επιστρέψουν στην 25ετία, στην Ελλάδα, εκτός αν αποφασίσει το ελληνικό κράτος να την αφήσει στο ΜΕΤ, με όρους που τότε θα θέσει.
Καθώς τα κόμματα της αντιπολίτευσης έθεσαν ζήτημα παραβίασης του αρχαιολογικού νόμου, η Λίνα Μενδώνη κάλεσε όσους ισχυρίζονται ότι υπάρχει παραβίαση του νόμου, να παραθέσουν ποιες διατάξεις παραβιάζει η συμφωνία, ποιο είναι το υπηρεσιακό καθήκον που έχει υπερβεί ως υπουργός Πολιτισμού και σε τι συνίσταται η κατάχρηση εξουσίας στην οποία αναφέρθηκαν.
Το χρονικό της συμφωνίας
Σε σχέση με την ουσία της συμφωνίας αλλά και το χρονικό της σύναψής της, η υπουργός Πολιτισμού υπογράμμισε ότι η συγκεκριμένη συλλογή δεν ήταν γνωστή στις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, τις είχε στα χέρια του ένας ιδιώτης και το υπουργείο Πολιτισμού πληροφορήθηκε το σύνολο των συγκεκριμένων αρχαιοτήτων, όταν το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης ενημέρωσε το υπουργείο Πολιτισμού, ότι είχε την προσφορά του συγκεκριμένου συλλέκτη, για να εκθέσει τις αρχαιότητες αυτές για πρώτη φορά. Τότε το υπουργείο Πολιτισμού δήλωσε ότι το ελληνικό Δημόσιο είναι ο αποκλειστικός ιδιοκτήτης της συλλογής και δεν θα μπορούσαν οι συγκεκριμένες αρχαιότητες να εκτεθούν στο Μουσείο Νέας Υόρκης ή οπουδήποτε αλλού, εάν το ελληνικό Δημόσιο δεν δώσει την έγκρισή του και αν δεν θέσει όρους. «Ο πρώτος όρος ήταν η δήλωση ιδιοκτησίας του ελληνικού κράτους επί της συλλογής, και όχι μόνο με αναφορά στο συμβατικό κείμενο, αλλά και με επισήμανση στην αίθουσα που θα εκτεθούν οι αρχαιότητες. Ο δεύτερος όρος ήταν η επιστροφή και έκθεση της συλλογής στα μουσεία της Ελλάδας», είπε η κ. Μενδώνη.
Το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού
Όπως εξάλλου επισήμανε, με τη συμφωνία, το Ινστιτούτο Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού με έδρα το Ντελαγουέρ, θα έχει σκοπό την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και την τόνωση του παγκοσμίου ενδιαφέροντος και της γνώσης σχετικά με τις ελληνικές αρχαιότητες. Στο καταστατικό του περιέχεται ρητή πρόβλεψη, ότι οι δράσεις του πρέπει να υπακούουν στον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο και να διενεργούνται κατόπιν προηγούμενης άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Ο συλλέκτης δωρίζει τη συλλογή στο συγκεκριμένο νομικό πρόσωπο, με τον όρο το ινστιτούτο να φροντίσει για την έκθεση των συλλογών στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης. Καθώς το ινστιτούτο θα πρέπει να λειτουργεί με βάση τον ελληνικό αρχαιολογικό νόμο, το νομικό πρόσωπο ζήτησε την έγκριση του ελληνικού κράτους για να εκπληρώσει τον όρο που του τέθηκε.
Οι όροι της συμφωνίας
Με τη συμφωνία, όπως εξήγησε η Λίνα Μενδώνη
– Αποκλειστικός ιδιοκτήτης των αρχαιοτήτων είναι το ελληνικό Δημόσιο.
– Το ελληνικό κράτος δεν υπέγραψε συμφωνία με κανέναν συλλέκτη, αλλά με νομικό πρόσωπο στο οποίο ο συλλέκτης δώρισε τη συλλογή.
– Μέχρι 15 Οκτωβρίου 2021, θα φτάσουν στην Αθήνα 15 αρχαιότητες που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της συλλογής και οι τύποι τους δεν εκπροσωπούνται ήδη στα ελληνικά μουσεία. Οι αρχαιότητες αυτές επελέγησαν από το υπουργείο Πολιτισμού. Προσδιορίζονται συγκεκριμένα στη συμφωνία, θα φτάσουν στην Ελλάδα με δαπάνη του Μητροπολιτικού Μουσείου και θα εκτεθούν για διάρκεια ενός έτους στην Αθήνα, στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Αυτή η έκθεση θα είναι η πρώτη παγκόσμια παρουσίαση μέρους της συγκεκριμένης συλλογής.
– Ακολούθως, οι 15 αρχαιότητες θα αποσταλούν στο Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης και θα εκτεθούν μαζί με τις υπόλοιπες αρχαιότητες της συλλογής, σε μια αίθουσα κατάλληλα διαμορφωμένη, και επιτοίχια θα αναφέρει την ιδιοκτησία της Ελληνικής Δημοκρατίας και θα αναφέρει ότι τα συγκεκριμένα εκθέματα είναι δάνειο προς το Μητροπολιτικό Μουσείο. «Για εμάς, είναι σημαντικό για 25 χρόνια στο Μητροπολιτικό Μουσείο να ακούγεται και η ελληνική γλώσσα, και να προβάλλεται οπτικοακουστικό υλικό το οποίο θα αφορά το Αιγαίο, τις Κυκλάδες και τον Κυκλαδικό Πολιτισμό», είπε η Λίνα Μενδώνη.
– Η επιστροφή στην Ελλάδα των αρχαιοτήτων της συγκεκριμένης συλλογής, θα αρχίσει από τον 11ο χρόνο. Για τα δέκα πρώτα χρόνια της συμφωνίας, από τον Ιανουάριο του 2024 μέχρι τον Δεκέμβριο του 2033, η συλλογή θα εκτίθεται στο ΜΕΤ. Τον ενδέκατο χρόνο θα αρχίσει η επιστροφή στην Ελλάδα 15 αρχαιοτήτων, ανά πενταετία, δηλαδή, 1.1.2034, 1.1.2039, 1.1.2044. Η μεταφορά του προς τη χώρα, δεν θα επιβαρύνει το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά θα επιβαρύνει το Μητροπολιτικό Μουσείο και θα εκτεθούν σε ελληνικά μουσεία, όπως θα εγκρίνει κάθε φορά το υπουργείο Πολιτισμού. Καθώς, τα κόμματα της αντιπολίτευσης επισήμαναν ότι η συλλογή θα πρέπει να εκτεθεί στο μουσείο της Νάξου, η Λίνα Μενδώνη είπε ότι πως, όταν το μουσείου της Νάξου ολοκληρωθεί, «προφανώς θα δεχθεί τις συγκεκριμένες αρχαιότητες, διότι εκεί είναι ο χώρος στον οποίο ανήκουν».
– Τον 25ο χρόνο, δηλαδή το 2048, θα λήξει η περίοδος της έκθεσης της συλλογής στο ΜΕΤ, και οι αρχαιότητες που θα βρίσκονται εκεί, θα επιστρέψουν στην Ελλάδα, και θα εκτεθούν τα ελληνικά μουσεία. Όπως θα αποφασίσει τότε το υπουργείο Πολιτισμού.
– Μέχρι τον Νοέμβριο του 2022, θα υπογραφεί ξεχωριστό συμφωνητικό για τα ανταποδοτικά οφέλη από το Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης (σ.σ. με την προς κύρωση συμφωνία, προβλέπεται ότι στην επιστημονική ομάδα του καταλόγου της συλλογής θα υπάρχουν Έλληνες ειδικοί που θα ορίσει το υπουργείο Πολιτισμού. Προβλέπεται επίσης ότι το Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης θα χορηγεί υποτροφίες σε Έλληνες αρχαιολόγους για να μπορούν να δουλεύουν εκεί).
– Σε περίπτωση που ανακύψουν διαφωνίες οποιασδήποτε μορφής, αυτές θα επιλύονται από τα δικαστήρια της Αθήνας και η νομοθεσία που θα εφαρμόζεται θα είναι η ελληνική νομοθεσία. «Η σημασία αυτής της πρόβλεψης είναι μεγάλη», είπε η υπουργός Πολιτισμού.
