Από τη μια μέρα στην άλλη η ζωή μας ήρθε τα πάνω κάτω. Εσώκλειστοι στα σπίτια μας, υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε τη ζωή μέσα σε τέσσερις τοίχους και αντιμέτωποι με τον μεγαλύτερο εχθρό μας: τον ίδιο τον εαυτό μας. Από κοντά και εκείνοι οι άγνωστοι, η οικογένειά μας, οι άνθρωποι που μοιραζόμασταν περιορισμένο χρόνο στην πολύβουη καθημερινότητα όπου άλλα ήταν σε προτεραιότητα.
Ο αγώνας επιβίωσης στη νέα αυτή πραγματικότητα γεννά πρωτόγνωρα συναισθήματα, εντάσεις και αδιέξοδα κάποιες φορές. Η διαχείριση πια του χρόνου και η συνύπαρξη απαιτεί ιδιαίτερους χειρισμούς, εφευρετικότητα αλλά κυρίως ανακωχή στην εσωτερική μας μάχη.
Μιλήσαμε με την Δρ. Τσαμπίκα Μπαφίτη, κλινική και σχολική ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια, υπεύθυνη στο «Εκ των ένδον» και συνυπεύθυνη στο «Λόγω Ψυχής» και επιχειρήσαμε να αποκωδικοποιήσουμε και να απαντήσουμε στα όσα μας δυσκολεύουν και βασανίζουν.
Pixabay
«Η συνάντηση με τον εαυτό μας περιλαμβάνει πάρα πολλά» μας λέει και εξηγεί:
- Όλοι μας βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση που διεγείρει πολύ έντονους φόβους για πολλούς λόγους. Καταρχήν, έχουμε κυριευθεί από βαθιά αίσθηση κινδύνου επιβίωσης, η οποία διογκώνεται και από την πρωτόγνωρη κλιμάκωση των μέτρων που λαμβάνονται. Ακόμα και όταν δεν αγωνιούμε για εμάς γιατί δεν ανήκουμε σε ευπαθείς ομάδες, νιώθουμε ένοχοι και υπεύθυνοι για τους ευάλωτους αγαπημένους μας. Ζούμε κλεισμένοι στα σπίτια μας σε μια συνθήκη που περιορίζει την ελευθερία μας και μας αποκόπτει από το οικείο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον μας και ό,τι είχαμε συνηθίσει ως καθημερινότητα. Κυρίως, μας βυθίζει σε μια τρομακτική αβεβαιότητα σε σχέση με το μέλλον. Κανείς δεν ξέρει σε τι κόσμο θα ζήσουμε μετά από όλη αυτή την κρίση.
- Όταν υπάρχουν τόσο έντονες και ακραίες συνθήκες κινδύνου, όλοι τις αντιμετωπίζουμε ενεργοποιώντας το ψυχικό μας δυναμικό. Αυτό περιλαμβάνει πρώιμες έγγραφες* μέσα από τις εμπειρίες μας οι οποίες και διαμορφώνουν ένα βιοφυσιολογικό προφίλ στο στρες και έναν τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας και του εαυτού μας και κάποιους μηχανισμούς άμυνας. Οπότε, η κοινή βιοφυσιολογική αντίδραση στον κίνδυνο, το γνωστό fight or fly, δηλαδή ή κινητοποιούμαστε για να αντιμετωπίσουμε μαχητικά τον κίνδυνο είτε αποφεύγουμε τον κίνδυνο, φαίνεται ότι εκδηλώνεται στον καθένα μας διαφορετικά, ανάλογα με την ιστορία του και το αμυντικό σύστημα που ανέπτυξε.
- Ενδεικτικές αντιδράσεις της μαχητικής αντιμετώπισης είναι η κινητοποίηση να αποκτήσουμε απόθεμα σε τρόφιμα, μάσκες, φάρμακα, να τηρούμε κατά γράμμα τα μέτρα προφύλαξης, να απολυμαίνουμε με ζήλο, να αναλύουμε τα δεδομένα για να ερμηνεύσουμε την κατάσταση ή να ξεροσταλιάζουμε μπροστά στα δελτία ειδήσεων αναμασώντας λεπτομέρειες που αδυνατούμε να επεξεργαστούμε γιατί έχουμε κατακλυσθεί από το συναίσθημα. Αντίστοιχα, μηχανισμοί αποφυγής είναι η άρνηση του προβλήματος, η αίσθηση ότι δεν κινδυνεύουμε, η ανυπακοή στα μέτρα που τίθενται ή η βεβαιότητα ότι όλα θα πάνε καλά, και ότι όλοι θα βγούμε κερδισμένοι από αυτή την τρομακτική συγκυρία.
- Υπάρχουν πολύ έντονα γύρω μας και οι μεν και οι δε αντιδράσεις. Κοινό υπόβαθρο, ωστόσο, όλων αυτών των τόσο αντικρουόμενων αμυντικών αντιδράσεων στον φόβο, είναι η ακαμψία και η απολυτότητα, η οποία εκφράζεται με μεγάλη επικριτικότητα προς οποιαδήποτε διαφορετική αντίδραση από τη δική μας.
Pixabay
- Όλοι γινόμαστε απόλυτοι, επικριτικοί ή και επιθετικοί λόγω του φόβου. Είναι σημαντικό να το συνειδητοποιήσουμε, ώστε να κατανοήσουμε ότι και ο μικροβιοφοβικός και αυτός που πηγαίνει εκδρομή στο χωριό του, αυτός που αποθηκεύει χαρτιά υγείας και αυτός που ισχυρίζεται ότι όλα θα πάνε καλά, αυτός που παρακολουθεί εξονυχιστικά τις εξελίξεις και αυτός που αρνείται να πληροφορηθεί, όλοι ανεξαιρέτως είναι τρομαγμένοι και προσπαθούν με τους οικείους μηχανισμούς άμυνας να διαχειριστούν αυτό τον φόβο. Πιστεύω ότι αυτή η αλληλοκατανόηση θα αυξήσει τη συμπόνοια και θα μειώσει την επιθετικότητα που διογκώνεται σε αυτές τις περιόδους.
- Επίσης είναι βοηθητικό να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή η κατάσταση κινδύνου ή εγκλεισμού μοιραία θα πυροδοτήσει πολύ ιδιαίτερα και προσωπικά συναισθήματα στον καθένα, πάλι ανάλογα με την ιστορία του και τη φάση της ζωής του. Κάποιοι θα νιώσουν μόνοι, ασήμαντοι ή αβοήθητοι, ή θυμωμένοι με την αυθαίρετη εξουσία που τους ασκείται από τα μέτρα, παραβίαση για την αιφνίδια ανατροπή της ζωής τους, αγωνία για μια ακόμη καταστροφή, συναισθηματικό κενό γιατί δεν μπορούν να υπάρχουν εάν δεν είναι χρήσιμοι, ή και ανακούφιση γιατί αυτή η παύση νομιμοποιεί την ανάγκη τους να ξεκουραστούν και να φροντιστούν. Για να ανακουφίσουμε αυτές τις έντονες συναισθηματικές μας αντιδράσεις βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε πόσο ή πώς συνδέονται με εμπειρίες φόβου από το παρελθόν μας. Αυτός ο χρόνος απομόνωσης που μας δίνεται μπορεί να αξιοποιηθεί για μια ουσιαστική συνάντηση και γνωριμία με τον εαυτό μας, για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό προτεραιοτήτων.
- Για τα ζευγάρια που είναι συνδεδεμένα συναισθηματικά αλλά οι απαιτήσεις της καθημερινότητας τους στερούσε την επιθυμητή επαφή, ο εγκλεισμός στο σπίτι είναι μια ευκαιρία για περισσότερη και πιο ουσιαστική επικοινωνία. Για τα ζευγάρια που έχουν αποξενωθεί και η δουλειά ήταν ένα άλλοθι για να μην βρεθούν αντιμέτωποι με τη σχέση τους ή είναι στα πρόθυρα του χωρισμού ή βρίσκονται σε παράλληλες σχέσεις, η αναγκαστική συνύπαρξη στο σπίτι πυροδοτεί αισθήματα εγκλωβισμού και κρίσεις θυμού…
- Ωστόσο αυτός ο χρόνος της απομόνωσης αντί να εξαντληθεί σε ψυχο φθόρες συγκρούσεις μπορεί να αξιοποιηθεί για ουσιαστικές διαπραγματεύσεις με τον εαυτό μας και τον άλλον: αντί να εκτονώνουμε την ένταση ο ένας προς τον άλλο, ο καθένας να στραφεί στον εαυτό του, να αναρωτηθεί για τις επιλογές του, για τους λόγους που παραμένει σε αυτή τη σχέση, αν είναι διατεθειμένος να φύγει, να αναλάβει την ευθύνη να ενημερώσει τον άλλο αντί να τον κατηγορεί για να δικαιολογήσει την φυγή του ή αν θέλει να δώσει ευκαιρία σε αυτή τη σχέση, να κάνουν μια ουσιαστική διαπραγμάτευση για τους όρους.
- Το κλειδί για να μην έχουμε μεγάλα δράματα αυτή την περίοδο είναι ο καθένας αντί να εκτονώνει τη φόρτισή του στον άλλο και να τον κάνει σάκο του μποξ, να εστιάσει στον εαυτό του και να αναζητήσει τις δικές του ευθύνες και να λάβει αποφάσεις και πρωτοβουλίες προς κάθε κατεύθυνση. Αναγκαστικά θα γίνουν αυτή την περίοδο πολλά ξεκαθαρίσματα…
Pixabay
- Για τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία τους, χρειάζεται οι γονείς να αντιληφθούν πως υπάρχει πιθανότητα να αυξήσουν την δυστροπία τους λόγω της ανατροπής των δεδομένων τους αλλά και της «εισβολής» που γίνεται από αυτούς στην καθημερινότητα τους. Πολλοί γονείς, λόγω της επαγγελματικής υπεραπασχόλησης, μπορεί να έχουν χάσει ολόκληρες φάσεις της ανάπτυξης του παιδιού. Όλα τα παράπονα που είχαν για την απουσία των γονιών, θα τα εκφράσουν είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα. Αντί να τα επικρίνουν θα πρέπει να καταλάβουν πως χρειάζονται χρόνο για να εκφράσουν την δυσφορία τους για την προηγούμενη κατάσταση. Και θα χρειαστεί διαπραγμάτευση για τους νέους όρους συνύπαρξης και επικοινωνίας. Οπότε, θα πρέπει να διερευνήσουν τα αίτια της αντίδρασης και συμπεριφοράς των παιδιών τους και όχι να επιδιώκουν να τους επιβληθούν ή να τα διορθώσουν. Σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται να γνωριστούν από την αρχή.
- Επίσης, αυτή την περίοδο είναι χρήσιμο να διατηρηθεί μια κανονικότητα, γιατί τα παιδιά είναι πολύ πιο εύκολο να αποδιοργανωθούν σε αυτές τις συνθήκες του κενού χρόνου. Να ξυπνούν σε μια κανονική ώρα, να κάνουν το μπάνιο τους, τη γυμναστική τους, να βγαίνουν λίγο έξω και να περπατούν, να τα βλέπει ο ήλιος, να τα φυσάει ο αέρας. Είναι σημαντικό αυτό και για το ανοσοποιητικό τους σύστημα και για την ανάπτυξη τους. Να κάνουν δημιουργικές δραστηριότητες, να μείνουν σε επικοινωνία έστω και διαδικτυακά με τους φίλους τους. Να βρεθεί ποιοτικός χρόνος για ευχαρίστηση με όλη την οικογένεια.
- Να συνειδητοποιήσουμε πως σε αυτή τη συνθήκη κινδύνου είμαστε όλοι ταραγμένοι. Χρειάζεται να δούμε και τον εαυτό μας και τους άλλους με συμπάθεια και λιγότερη επικριτικότητα.
- Να διατηρήσουμε μια αίσθηση κανονικότητας μέσω προγράμματος αλλά και μια επαφή με τη φύση. Να δώσουμε χρόνο για ουσιαστική επικοινωνία. Να μιλήσουμε με τους δικούς μας ανθρώπους, να τους καταλάβουμε να τους ξαναγνωρίσουμε.
* Πρώιμες εγγραφές είναι οι πρώιμες εμπειρίες στην οικογένεια οι οποίες εγγράφονται στον εγκέφαλό μας και διαμορφώνουν δομικά και λειτουργικά στοιχεία του, διαμορφώνοντας στη συνέχεια τη λειτουργία του σώματός μας και τη βίωση του συναισθήματος μας. Από τη βρεφική μας ηλικία και καθώς μεγαλώνουμε αυτές οι σημαντικές εμπειρίες προσδιορίζουν, ασυνείδητα σε μεγάλο βαθμό, την αίσθησή μας για την πραγματικότητα, τις σχέσεις, τον εαυτό μας καθώς και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε και διαχειριζόμαστε γεγονότα, όπως η κρίση αυτή.
Θεοδόσης Παπανδρέου
