Η πανδημία του κορωνοϊού, πέρα από τις τεράστιες συνέπειές της στη δημόσια υγεία και στην ανθρώπινη ζωή, έχει και μια σειρά από παράπλευρες συνέπειες, μεταξύ των οποίων και τη ρύπανση του περιβάλλοντος από τα απόβλητα που παράγονται για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ιού.
των Γιώργου Κρεμλή και Σίσσυς Βλασσάκη*
Τα απόβλητα αυτά είναι κυρίως μολυσματικά και αποτελούν νέα ειδική κατηγορία νοσοκομειακών αποβλήτων που χωρίζεται σε δυο υποκατηγορίες:
Αυτά που παράγονται στα νοσοκομεία (αναπνευστήρες, σύριγγες, υλικά για τεστ διάγνωσης κλπ) και αυτά που παράγονται από χρήστες προϊόντων για προληπτικούς λόγους, οι οποίοι είναι δυνητικοί φορείς του ιού (μάσκες, γάντια, περιέκτες αντισηπτικών κλπ). Τα υλικά αυτά μετά τη χρήση τους γίνονται απόβλητα. Οι αρχές της πρόληψης και της προφύλαξης επιβάλλουν τα απόβλητα αυτής της κατηγορίας να αντιμετωπισθούν στο σύνολό τους ως μολυσματικά.
Τα απόβλητα των υγειονομικών μονάδων είναι μια ειδική κατηγορία αποβλήτων της οποίας η διαχείριση, η επεξεργασία και η τελική διάθεση απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. Στην Ελλάδα παράγονται ετησίως κατά μέσο όρο 200.000 τόνοι αποβλήτων τέτοιου τύπου, εκ των οποίων το 15% είναι επικίνδυνα (1).
Ο κύριος διαχωρισμός των υγειονομικών αποβλήτων γίνεται με κριτήριο το βαθμό επικινδυνότητάς τους. Οι κύριες κατηγορίες αποβλήτων καθαρά υγειονομικής φύσεως, όπως έχουν διαμορφωθεί από την ΚΥΑ 146163/2012 είναι τα επικίνδυνα απόβλητα αμιγώς μολυσματικά (ΕΑΑΜ) και τα μικτά επικίνδυνα απόβλητα (ΜΕΑ). Η διαχείρισή τους προβλέπει την τοποθέτησή τους σε κίτρινους και κόκκινους περιέκτες αντίστοιχα και ως μέθοδος επεξεργασίας προβλέπεται η αποστείρωση και η αποτέφρωση αντίστοιχα. Ειδικότερα, στα ΕΑΑΜ υπάγονται όλα τα υγειονομικά υλικά, εκτός από τις επικίνδυνες χημικές ουσίες, τα απόβλητα που περιέχουν υδράργυρο και τα φάρμακα που είτε είναι ληγμένα είτε δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν.
Η οδηγία που εκδόθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 19 Μαρτίου 2020 για τα μέτρα πρόληψης του ιού (2) αναφέρει μεταξύ άλλων ότι οι βέλτιστες πρακτικές για την ασφαλή διαχείριση των υγειονομικών αποβλήτων πρέπει να ακολουθηθούν, συμπεριλαμβανομένης της ανάθεσης ευθύνης και επαρκών ανθρώπινων και υλικών πόρων για την ασφαλή απόρριψη τέτοιων αποβλήτων. Ο ΠΟΥ είχε ήδη εκδόσει από το 2017 Οδηγίες για τη διαχείριση γενικότερα των νοσοκομειακών αποβλήτων (3).
Ειδικότερα, τα απόβλητα υγείας που παράγονται κατά τη διάρκεια της περίθαλψης των ασθενών που νοσούν από COVID-19 πρέπει να συλλέγονται με ασφάλεια σε καθορισμένους περιέκτες και σακούλες, να υποβάλλονται σε ειδική επεξεργασία και στη συνέχεια να διατίθενται με ασφάλεια.
Εάν τα απόβλητα μετακινούνται εκτός του χώρου, είναι κρίσιμο να γνωρίζουμε – σύμφωνα με την αρχή ο «ρυπαίνων πληρώνει» και την ευθύνη του παραγωγού – που και πώς θα αντιμετωπιστούν και θα καταστραφούν, κατά προτεραιότητα σε μονάδες αποτέφρωσης. Εξάλλου, όλοι όσοι διαχειρίζονται τα απόβλητα υγειονομικής περίθαλψης θα πρέπει να φορούν κατάλληλα ΜΑΠ (μέσα ατομικής προστασίας), όπως ποδιά, ρόμπα με μακριά μανίκια, παχιά γάντια, μάσκα και γυαλιά ή μια ασπίδα προσώπου και να τηρούν την υγιεινή των χεριών μετά την αφαίρεσή τους.
Στην Ελλάδα η διαχείριση υγειονομικών αποβλήτων είναι μια κατηγορία που υστερεί σε μεγάλο βαθμό, τόσο σε υποδομές όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό άρτια εκπαιδευμένο και ικανό να τα διαχειριστεί. Σε καιρούς που ο COVID-19 συνεχίζει να διασπείρεται παντού και να εμφανίζονται κατά μέσο όρο 60 κρούσματα την ημέρα στη χώρα μας, για να διασφαλιστεί η δημόσια υγεία και να απελευθερωθεί σύντομα η χώρα από το καθεστώς καραντίνας, μεταξύ άλλων πρέπει να μας απασχολήσει και η διαχείριση των αποβλήτων που παράγονται από τα νοσοκομεία άλλα και από τους μεμονωμένους χρήστες.
Με τη μαζική απόρριψη υλικών, όπως γάντια, μάσκες, περιέκτες αντισηπτικών και λοιπά υγειονομικά υλικά που χρησιμοποιούνται τόσο από τους χρήστες υπηρεσιών υγείας για προληπτικούς λόγους όσο και από τους επαγγελματίες υγείας για διεξαγωγή διαγνωστικών τεστ στον ιό και θεραπεία των νοσούντων, τα οποία είναι ως επί το πλείστον πλαστικά, εύκολα και εύλογα βγαίνει το συμπέρασμα ότι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα θα είναι πολύ υψηλό. Επιπρόσθετα, τα πλαστικά που εν τέλει δεν αποστειρώνονται ή αποτεφρώνονται και είναι δυνητικά μολυσμένα από COVID-19, σε περίπτωση κακής διαχείρισης, κινδυνεύουν να καταλήξουν στους υδάτινους αποδέκτες, με αποτέλεσμα την βιοσυσσώρευση μικροπλαστικών στην τροφική αλυσίδα και διαταραχές στο υδάτινο οικοσύστημα, πέρα από τις επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Είναι λοιπόν επιβεβλημένο να εφαρμόσουμε κάτω από αυτές τις συνθήκες την αρχή της αυστηρής διαλογής στην πηγή, ξεχωρίζοντας τα απόβλητα που παράγονται από τις υγειονομικές μονάδες και σχετίζονται με διαγνωστικά τεστ και θεραπείες για τους ασθενείς του COVID-19 από τα υπόλοιπα και ως μέθοδος επεξεργασίας να εφαρμοστεί η αποτέφρωση. Η αποστείρωση καλό θα ήταν να αποφευχθεί (δεν ενδείκνυται σαν μέθοδος για τα μολυσματικά) αφού δεν γνωρίζουμε την αντοχή του ιού στα αντιδραστήρια αποστείρωσης, και βέβαια η ταφή δεν ενδείκνυται επίσης. Η ανακύκλωση των γαντιών κυρίως και των μασκών δεν είναι εφαρμόσιμη σαν μέθοδος είτε σε συνθήκες πανδημίας είτε επειδή δεν είναι κατασκευασμένα από ανακυκλώσιμα υλικά, όπως δεν νοείται και επαναχρησιμοποίηση.
Σε ότι αφορά στα νοσοκομειακά και ιδίως τα απόβλητα του κορωνοϊού η βέλτιστη λύση, όπως προαναφέρθηκε, είναι η ενεργειακή τους αξιοποίηση σύμφωνα και με την Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής « waste to energy ». Η μονάδα αποτέφρωσης στη Φυλή είναι η ενδεδειγμένη λύση για όλα τα νοσοκομειακά, ειδικά αυτή την περίοδο. Το ίδιο πρέπει να ισχύσει και για τις μάσκες και τα γάντια που δεν πρέπει να απορρίπτονται στον μπλε ή στον πράσινο κάδο.
Επιβάλλεται με άμεση ανάθεση σε ιδιώτη που έχει άδεια επικινδύνων, η εγκατάσταση ειδικών σφραγισμένων κάδων σε συγκεκριμένα σημεία – έξω από φαρμακεία ή νοσοκομεία – με ειδικό σύστημα αποκομιδής και μεταφοράς τους στον αποτεφρωτήρα. Μια άλλη παράλληλη ή εναλλακτική δυνατότητα είναι η εξουδετέρωση, μέσω θερμικής επεξεργασίας, των μιας χρήσης αποβλήτων κορωνοϊού από την τσιμεντοβιομηχανία, στην οποία μπορεί να μεταφέρονται από τις ιδιωτικές εταιρίες συλλογής επικινδύνων, κατα τα ανωτέρω, ή από δίκτυο ειδικών κάδων που θα μπορούσε να εγκαταστήσει η ίδια η τσιμεντοβιομηχανία.
“Οι καιροί ου μενετοί”. Επιβάλλεται εγρήγορση και δράση σε όλα τα πεδία, τόσο συλλογική όσο και ατομική. Η υγεία και το περιβάλλον είναι δημόσια αγαθά – υπηρεσίες γενικού συμφέροντος και ανθρώπινα δικαιώματα – και το δημόσιο συμφέρον πρέπει πάντα να υπερτερεί!
* Γιώργος Κρεμλής, Διευθυντής ε.τ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή & Σίσσυ Βλασσάκη, Μηχανικός Περιβάλλοντος Πολυτεχνείου Κρήτης
Πηγές:
(1) Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Επικίνδυνων Αποβλήτων Υγειονομικών Μονάδων, 2012
(2) Water, sanitation, hygiene and waste management for the COVID-19 virus. World Health Organization (2020)
(3) Safe management of wastes from health-care activities; a summary. Geneva: World Health Organization (2017)
