Ο Κίσινγκερ εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο πλήρης ημερών, έργου, εμπειριών και διακρίσεων. Φαντάζομαι, ούτε και ο ίδιος δεν πίστευε ότι ένα παιδί εβραϊκής οικογένειας, που αναγκάστηκε σε ηλικία 15 ετών να μεταναστεύσει από τη ναζιστική Γερμανία στις ΗΠΑ και να αλλάξει το όνομά του από Χάινζ σε Χένρι, θα έφτανε να θεωρείται «ο σύγχρονος Μέτερνιχ».
Θιασώτης της realpolitik, που εμπνεύστηκε και άσκησε πιστά ο Κλέμενς φον Μέτερνιχ, ο Κίσινγκερ πορεύτηκε με βάση το δόγμα της υλοποίησης ρεαλιστικών και πρακτικών στόχων και όχι με βάση ιδανικά και ιδεολογίες. Οπως και ο Μέτερνιχ, έτσι και Κίσινγκερ κατηγορήθηκαν πολλάκις για τον κυνικό τρόπο με τον οποίο εφάρμοζαν τη στρατηγική τους. Ο Κίσινγκερ επαναπροσδιόρισε την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, αλλά του καταλογίζονται η ενορχήστρωση και η εμπλοκή αμφιλεγόμενων γεγονότων σε παγκόσμια κλίμακα. Η Ιστορία θα είναι ο τελικός κριτής για το έργο του και τη συμβολή του.
Μοναδικά επιδραστικός
Στη βιβλιοθήκη, έπεσα πάνω στο «Τι να κάνουμε;» του Νικολάι Γαβρίλοβιτς Τσερνισέφσκι, ο οποίος όταν το 1863 έγραφε το μυθιστόρημα, ουδόλως είχε υποψιαστεί την επιδραστικότητα που θα απολάμβανε. Πρόκειται για κοινωνικό μυθιστόρημα με σαφείς πολιτικές προεκτάσεις που έχει ως θέμα του την αλλαγή της κοινωνίας σε μια πιο ανθρώπινη, κοινοβιακού χαρακτήρα, που θα βασίζεται στην άνευ όρων ισότιμη θέση της γυναίκας με τον άντρα. Το «Τι να κάνουμε;» είναι η ιστορία της Βέρα Πάβλοβνα, μιας γυναίκας που δεν αρκείται στη μοίρα της συζύγου και της καλής νοικοκυράς, για την οποία την προετοίμαζαν οι γονείς της. Βρίσκει συμπαράσταση στο πλευρό ενός φοιτητή της Ιατρικής, του Λοπουχόφ, που καταφέρνει να την πάρει από το πιεστικό σπίτι των γονιών της, ζητώντας τη σε γάμο. Οι δυο τους μοιράζονται τα ίδια όνειρα, τα ίδια βιβλία, το ίδιο κοινωνικό όραμα. Η δραστήρια Βέρα στήνει ένα εργαστήριο ραπτικής, που καταφέρνει να λειτουργεί σε κοινοβιακή, ισότιμη βάση μεταξύ όλων των μελών του… Η επίδραση του «Τι να κάνουμε;» στους διανοουμένους και τους συγγραφείς της εποχής υπήρξε μοναδική: ο Ντοστογιέφσκι, ο Τολστόι και ο Ναμπόκοφ έγραψαν βιβλία που αναφέρονται ευθέως στο μυθιστόρημα, η αναρχική φεμινίστρια Εμα Γκόλντμαν ίδρυσε στη Νέα Υόρκη κοπερατίβα στο πρότυπο εκείνης του βιβλίου, πολιτικοί στοχαστές όπως η Λούξεμπουργκ, ο Μαρξ, ο Ενγκελς, ο Πλεχάνοφ και ο Κροπότκιν εκδήλωσαν επανειλημμένα το θαυμασμό τους. Πρόκειται, δε, για έργο που, κατά πολλούς κριτικούς, «εφοδίασε την ιντελιγκέντσια της εποχής με μια συναισθηματική δυναμική για την επανάσταση, πολύ ισχυρότερη και από το "Κεφάλαιο" του Καρλ Μαρξ». Iσως γι’ αυτό, ο Λένιν από το βιβλίο αυτό αντέγραψε ως και τον τίτλο στο πολιτικό μανιφέστο του το 1901.
