Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, που ξεκίνησε πριν από λίγες εβδομάδες και θα ολοκληρωθεί την άνοιξη του 2022, μεταξύ άλλων θεματικών άνοιξε τον διάλογο και για το μέλλον της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Σε μια εποχή έντονων εσωτερικών και εξωτερικών προκλήσεων, αλλά και κινδύνων για το ευρωπαϊκό δημοκρατικό οικοδόμημα, καλούνται εθνικοί και υπερεθνικοί θεσμικοί φορείς και – για πρώτη φορά – απευθείας οι ευρωπαίοι πολίτες να καταθέσουν τις απόψεις και τις προτάσεις τους.
Σαφώς και δεν είναι η πρώτη φορά που η Ενωση διασκέπτεται μπροστά στην ανάγκη εκπλήρωσης ενός ιστορικού μεταβατικού σταδίου. Είναι όμως πιθανότατα η πρώτη φορά που οι αποφάσεις και οι αλληλεπιδράσεις τους δεν θα αφορούν μόνο την εσωτερική εμβάθυνση και προσαρμογή κρατών-μελών και ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά θα πρέπει να λάβουν πολύ σοβαρά υπόψη, σε καθοριστικό βαθμό, τεκταινόμενα και εξελίξεις ενός διεθνούς περιβάλλοντος, πολυμέρειας και έντονων ανακατατάξεων.
Στο εσωτερικό πεδίο, η ΕΕ καλείται να αντιμετωπίσει τα αιτήματα για περισσότερη διαφάνεια και λογοδοσία στη λειτουργία κρατών και κυβερνήσεων, τις προκλήσεις του κοινοβουλευτισμού μέσα από τις ανακατατάξεις των παραδοσιακών κομματικών σχηματισμών, τη διαυγή κινητικότητα του «πολιτικού χρήματος», του εταιρικού ανταγωνισμού και συμφερόντων, του ρόλου των παραδοσιακών ΜΜΕ καθώς και την ενδυνάμωση της συμμετοχής και έκφρασης των πολιτών απέναντι στη μάστιγα της αποχής και αδιαφορίας. Επιτακτική είναι και η συζήτηση για τον θεσμικό και πειθαρχικό έλεγχο των πολυεθνικών ψηφιακών κολοσσών που διαχειρίζονται την πληροφόρηση, την παθογένεια της διασποράς ψευδών ειδήσεων και χειραγώγησης της κοινής γνώμης και την προστασία των προσωπικών δεδομένων, με παράλληλη διασφάλιση της ελευθερίας της έκφρασης.
Η εμπειρία του Brexit, το δημοψήφισμα στην Καταλονία, οι δημοκρατικές «παρασπονδίες» ορισμένων κρατών-μελών που ρέπουν προς τον αυταρχισμό, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, παραμένουν ακόμα ως ανοιχτές πληγές στο φιλελεύθερο σώμα της Ευρώπης αλλά και ως παραδείγματα προβληματισμού και ανασχεδιασμού.
Παράλληλα με την εσωτερική στόχευση, γεγονότα όπως η πρόσφατη κρατική αεροπειρατεία της Λευκορωσίας σε ευρωπαϊκή πτήση αναδεικνύουν με τον πιο εμφατικό τρόπο την πολλαπλή εξίσωση μέσα από την οποία η Ευρώπη καλείται να προφυλάξει το δημοκρατικό κεκτημένο στην ίδια τη γειτονιά της. Οπως φάνηκε και από τις ψηφιακές παρεμβάσεις εξωγενών παραγόντων στις αμερικανικές εκλογές του 2016, στο βρετανικό δημοψήφισμα ή τις εκστρατείες παραπληροφόρησης που διακινούνται με την υπόθαλψη (αν όχι διοργάνωση) αυταρχικών καθεστώτων, για την ποδηγέτηση εκλογικών διαδικασιών ή κινημάτων διαμαρτυρίας σε ευρωπαϊκά κράτη.
Τα παραπάνω φαινόμενα για την ώρα δεν δείχνουν να κλονίζουν το βαθύτατα θεμελιωμένο ευρωπαϊκό δημοκρατικό οικοδόμημα. Φανερώνουν όμως την τάση ανερχόμενων περιφερειακών δυνάμεων όχι απλά να συναλλάσσονται και να συνδιαλέγονται με την ΕΕ χωρίς να αναπροσαρμόσουν τη δική τους αυταρχική λειτουργία και σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά να επιδιώκουν την υπονόμευση και δολιοφθορά της ίδιας της δημοκρατίας στην Ευρώπη. Κάποιες φορές μάλιστα οι προθέσεις τέτοιων δυνάμεων εμφανίζονται υπό το περιτύλιγμα της οικονομικής διείσδυσης και των επενδύσεων. Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα κρατών-μελών, ακόμα και του σκληρού πυρήνα της ΕΕ, που ανοίγουν τέτοιες μικρές «κερκόπορτες» μέσα από απευθείας διμερείς συμφωνίες και συναλλαγές είτε βορειότερα είτε ανατολικότερα της ηπείρου μας.
Αδιαμφισβήτητα, σε αυτό το διακύβευμα η Ευρώπη έχει τη σωρευμένη σοφία, τη γνώση, την οικονομική και τεχνολογική ισχύ ώστε να πορευτεί με ασφάλεια και αμοιβαία ωφέλεια. Βασική και αδιαπραγμάτευτη όμως προϋπόθεση είναι η διασφάλιση μηδενικής έκπτωσης στις θεμελιώδεις δημοκρατικές αρχές και αξίες ως αντιστάθμισμα σε οποιοδήποτε οικονομικό ή άλλο υποσχετικό όφελος. Κανένα πισωγύρισμα από το δημοκρατικό κεκτημένο των ευρωπαϊκών λαών για πρόσκαιρο όφελος επιμέρους κρατών ή εφήμερων ηγεσιών που επιδιώκουν συναλλαγές με αυταρχικά καθεστώτα. Χρέος και ευθύνη των υπεύθυνων προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων και του κάθε πολίτη με αναπτυγμένη την ευρωπαϊκή δημοκρατική συνείδηση είναι η εγγύηση της αταλάντευτης, ανόθευτης εξέλιξης και ολοκλήρωσης της ευρωπαϊκής δημοκρατίας και στον 21ο αιώνα.
Ο Γιωργος Παπούλιας είναι πολιτικός επιστήμονας, διευθυντής του ΙΝΣΟΣΙΑΛ, ο Νικόλαος Μπήλιος είναι πολιτικός επιστήμονας και ο Παύλος Χρηοτίδης είναι εκπρόσωπος Τύπου Κινήματος Αλλαγής
Το άρθρο δημοσιεύεται στα Νέα
