Πριν ένα μήνα η φιλόλογος στο Γυμνάσιο Κρεστένων, Πανωραία Μακρή, κατά τη διάρκεια του μαθήματος, διάβασε στους μαθητές της το χρονογράφημα του Εμμανουήλ Ροΐδη, «Τα υαλοπωλεία», ένα κείμενο που περιγράφει με ειρωνικό και χιουμοριστικό ύφος καθημερινά προβλήματα που αντιμετώπιζαν όσοι κινούνταν στο κέντρο της παλιάς Αθήνας.
Μέσα από το κείμενο αναδεικνύονται οι μυρωδιές της πόλης, δυσάρεστες κι ευχάριστες. Αυτή ήταν και η εργασία τους, να καταγράψουν τις οσμές του τόπου τους, του σπιτιού τους, της γειτονιάς τους και να τις χωρίσουν σε «καλές» και «κακές». Από εκείνη τη μέρα οι «μύτες» των μαθητών και μαθητριών της τρίτης γυμνασίου άρχισαν να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο για τις ανάγκες της εργασίας. Τα παιδιά καθετί που μύριζαν το κατέγραφαν είτε στα τετράδιά τους, είτε στο κινητό τους, το χώριζαν σε κατηγορίες και στη συνέχεια το καταχωρούσαν σε μία παγκόσμια διαδικτυακή πλατφόρμα, την OdourCollect, όπου κάθε πολίτης μπορεί να καταγράψει τις οσμές της περιοχής του.
Όπως εξηγεί στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, η εκπαιδευτικός, Πανωραία Μακρή, όλα ξεκίνησαν από ένα σεμινάριο που συμμετείχε και διοργάνωσε το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης και η Ευαγγελία Κανταρτζή μαζί με την Ομάδα Συντονιστικού των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας στο πλαίσιο των επιμορφωτικών συναντήσεων του εκπαιδευτικού προγράμματος «Τα σχολεία αναζητούν την ιστορία τους». Τότε η κ. Μακρή παρακολούθησε την εισήγηση της συναδέλφου της, Άννας Τρίγκατζη που συμμετέχει στις Ομάδες Προφορικής Ιστορίας, και αποφάσισε να την αξιοποιήσει μέσω της διδασκαλίας της λογοτεχνίας.
Για πρώτη φορά τα τετράδιά των παιδιών γέμισαν από μυρωδιές, μυρωδιές που εκείνα είχαν εντοπίσει χρησιμοποιώντας μία από τις βασικές τους αισθήσεις, την όσφρηση.
Οι μαθήτριες, Γεωργία, Ειρηλένα και Κωνσταντίνα, βγαίνοντας μια βόλτα στις γειτονιές τους, το πρώτο πράγμα που κατέγραψαν ήταν οι μυρωδιές από τα ανθισμένα λουλούδια, τη φύση, τη γύρη, το χώμα, που ειδικά όταν βρέχει μυρίζει όλο και εντονότερα. Από την άλλη η Μαριλία, η Έφη και η Κατερίνα «ασχολήθηκαν» με τις μυρωδιές από τα φαγητά, αυτές που αφήνει ο φούρνος του σπιτιού τους, το ιχθυοπωλείο της γειτονιάς, ο φούρνος και το ψητοπωλείο του χωριού, ενώ η Λυδία που μένει στο κάτω Σαμικό, ανέφερε πως στη δική της περιοχή επικρατεί η μυρωδιά από το ιώδιο της θάλασσας.
Ωστόσο τα παιδιά κατέγραψαν και δυσάρεστες οσμές, όπως ο Δημήτρης, η Αλεξάνδρα και ο Νίκος, που στις περιγραφές τους εξήγησαν πώς σε πολλές γειτονιές ήταν έντονη η μυρωδιά από τους κάδους απορριμμάτων, ειδικά όταν αυτοί ξεχειλίζουν, τα κοτέτσια και τους στάβλους.
Αρκετά παιδιά μίλησαν και για τις μυρωδιές από τα φυτοφάρμακα που διαχέονται κυρίως από τις αγροτικές περιοχές αλλά και την οσμή του πυρήνα από τα ελαιοτριβεία.
Οι μαθητές και οι μαθήτριες καταγράφοντας τις άσχημες μυρωδιές εντόπιζαν και τα αντίστοιχα προβλήματα που υπάρχουν, με βλαβερές συνέπειες στο περιβάλλον αλλά και στην ίδια τους την υγεία.
«Έγινε μία πολύ ωραία κουβέντα και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι έχει αξία να προσέχουμε τις μυρωδιές του τόπου μας ενώ διαπιστώσαμε ότι η όσφρηση είναι μια αίσθηση που έχει κι αυτή τη σημασία της», εξηγεί η κ. Μακρή, ενώ προσθέτει ότι αυτό που της έκανε εντύπωση είναι ότι πολλά παιδιά στάθηκαν στη μυρωδιά του βρεγμένου χώματος αλλά και σε αυτή των εντόμων.
Για την Γεωργία, μαθήτρια της γ’ γυμνασίου, αυτή η εργασία αποτέλεσε «ένα παιχνίδι», διαφορετικό από την καθημερινότητα και τη ρουτίνα τους.
«Είμαστε τόσο καιρό κλεισμένοι μέσα σε ένα σπίτι, μπροστά από μία οθόνη την περισσότερη ώρα της μέρας και ήρθε κάτι στη ζωή μας ουσιαστικά και το άλλαξε κάπως», λέει, ενώ ο Δημήτρης συμπληρώνει ότι ήταν κάτι πολύ πρωτότυπο γι’ αυτούς όλο αυτό και πως η αίσθηση της όσφρησης είναι αρκετά σημαντική διότι ακόμη και κάθε άνθρωπος έχει τη δική του μυρωδιά.
«Όταν ο καθηγητής ζητάει τη γνώμη του μαθητή τότε χτίζει τη δημοκρατία μέσα στο σχολείο. Σε κάθε μάθημα φροντίζω να τα ρωτάω τη γνώμη τους και νομίζω μόνο έτσι κρατάμε τους μαθητές», επισημαίνει η κ. Μακρή, ενώ προσθέτει ότι μέσω τέτοιων δράσεων οι μαθητές και οι μαθήτριες αισθάνονται και γίνονται ενεργοί πολίτες.
Η όσφρηση ως μέσο μέτρησης της ρύπανσης του περιβάλλοντος και η πλατφόρμα OdourCollect
Η εκπαιδευτικός και φιλόλογος, Άννα Τρίγκατζη ασχολείται εδώ και πολλά χρόνια με την περιβαλλοντική εκπαίδευση και εδώ κι έναν χρόνο είναι υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών στο παιδαγωγικό τμήμα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στη Φιλοσοφική σχολή. Μέσα στο τμήμα αυτό λειτουργεί και το εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Με την ιδιότητα του συνεργάτη του εργαστηρίου και συμμετέχοντας σε ένα σεμινάριο για την επιστήμη των πολιτών που τρέχει αυτή τη χρονιά το εργαστήριο η κ. Τρίγκατζη συνδημιούργησε «ένα εκπαιδευτικό σενάριο» που στόχο είχε να μυήσει μαθητές που συμμετέχουν σε ένα περιβαλλοντικό πρόγραμμα στο σχολείο, στην επιστήμη των πολιτών και στα παρατηρητήρια πολιτών. Αυτό έγινε στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος, το Cos4Cloud, στο οποίο ένας από τους εταίρους είναι και το εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και στόχος είναι να προωθηθεί η επιστήμη των πολιτών στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
«Τα παρατηρητήρια πολιτών που εμπλέκονται στο πρόγραμμα αυτό αφορούν τόσο τη βιοποικιλότητα όσο και την ρύπανση. Η ρύπανση μετριέται και οσφρητικά. Η πλατφόρμα που χρησιμοποιήσαμε το odourcollect χρησιμοποιεί ένα ”φθηνό” όργανο για τη μέτρηση της οσφρητικής ρύπανσης και αυτό είναι η μύτη. Η επιστήμη των πολιτών εμπλέκει τους πολίτες σε διαδικασίες επιστημονικές που μπορεί να αφορούν τη συλλογή και ταξινόμησή δεδομένων αλλά μπορεί να προχωρά και σε άλλες πιο σύνθετες επιστημονικές διεργασίες, επομένως μη ειδικοί που έχουν ένα ενδιαφέρον για το περιβάλλον και για τον τόπο τους συνεισφέρουν με δεδομένα σε αυτές τις πλατφόρμες και τα δεδομένα αυτά μπορεί να τα χρησιμοποιούν στη συνέχεια οι επιστήμονες και οι επιστημονικές ομάδες ως μέσο πίεσης στην τοπική κοινότητα όταν διαπιστώνεται από τις καταχωρήσεις των πολιτών ότι υπάρχει ένα περιβαλλοντικό πρόβλημα σε μία συγκεκριμένη περιοχή που μπορεί να αφορά τη μείωση της βιοποικιλότητας ή τη ρύπανση των υδάτων και του αέρα», εξηγεί η κ. Τρίγκατζη. Γι’ αυτό το λόγο λοιπόν ξεκίνησε μαζί με την ομάδα της να χρησιμοποιεί την πλατφόρμα OdourCollect θέτοντας στο επίκεντρο των ερευνών τους την οσφρητική ρύπανση. Παράλληλα, επειδή ασχολείται με την προφορική ιστορία είχε την ιδέα να συνδέσει την επιστήμη των πολιτών και τα παρατηρητήρια με την προφορική ιστορία. Το εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης ανέλαβε να εκπαιδεύσει εκπαιδευτικούς και υπεύθυνους περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και των κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε αυτό το πρόγραμμα επιμορφώνοντας στελέχη της εκπαίδευσης και εκπαιδευτικού.
«Είτε ξεκινώντας από ένα λογοτεχνικό κείμενο είτε από μία παρατήρηση που κάνεις για το περιβάλλον σου στόχος είναι να ευαισθητοποιηθείς απέναντι σε μία αίσθηση. Το OdourCollect το χρησιμοποιεί ο πολίτης που δεν έχει τα μέσα να αγοράσει ακριβά όργανα, έχει όμως τη μύτη του», λέει, ενώ προσθέτει ότι η όσφρηση αποτελεί μια αίσθηση που τα παιδιά μαθαίνουν να τη χρησιμοποιούν για να τους προειδοποιεί για κινδύνους. «Τα παιδιά μέσω της όσφρησης συνειδητοποιούν ότι οι δυσάρεστες οσμές σημαίνουν κάτι για την ποιότητα του περιβάλλοντος. Μπορούν μέσω της εφαρμογής κάνοντας τα παιδιά τη βόλτα τους στην περιοχή τους να καταχωρούν τις δυσάρεστες οσμές και να παρέχουν στην επιστημονική κοινότητα δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο. Ακόμη, τα παιδιά μαθαίνουν και πώς να περιγράφουν την αίσθηση αυτή, ενώ εξελίσσουν και τις γλωσσικές τους ικανότητες», επισημαίνει.
Στόχος, όπως λέει, είναι να κάνουν τους μαθητές ενεργούς πολίτες που ενδιαφέρονται για τον τόπο τους, μυούνται στην επιστήμη και τις μεθόδους της και την χρησιμοποιούν ώστε να έχουν ένα επιπλέον όπλο για την ποιότητα του περιβάλλοντος του τόπου τους.
