Πώς έγινε έτσι ο κόσμος, μπορεί να αναρωτηθεί κανείς, βλέποντας τα δελτία ειδήσεων. Από την Ελλάδα της ηρεμίας και της σταθερότητας βλέπουμε το αίμα να ρέει στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Πόλεμος. Από αυτόν δεν μπορέσαμε ως ανθρωπότητα να απαλλαγούμε. Πάντα ήταν εδώ, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, και ας εκπολιτιστήκαμε δήθεν σε βάθος χρόνου. Την ίδια ώρα, ένας νέου τύπου ιδεολογικοπολιτικός αυταρχισμός φαίνεται να ξεπηδά στα ευρωατλαντικά πέριξ, πολλές φορές διά της κάλπης. Αυτά όλα όμως δεν τα λες εξέλιξη· το αντίθετο. Έχει «βαλτώσει» ο πολιτισμός μας; Αρκείται στην τεχνολογική εξέλιξη; Αναζητεί διεξόδους ή ψάχνει διαρκώς αφορμές για ηθικά πισωγυρίσματα, υπό το πέπλο μάλιστα ενός ψευδεπίγραφου ορθολογισμού; Έπαυσε η ειρήνη να αποτελεί πολυτιμότατο αγαθό και προϋπόθεση για την ασφάλεια, τη σταθερότητα, την ανάπτυξη και την ευημερία; Από πότε τα επιτηδευμένα αφηγήματα και ο κυνισμός κατέστησαν μονόδρομοι στην πολιτική; Αυτά βέβαια τίθενται εδώ ως προβληματισμοί.
Μπορούμε να αισιοδοξούμε; «Υπάρχουν πολύ, πολύ καλύτερα πράγματα μπροστά από όσα αφήνουμε πίσω μας», έγραψε κάποτε ο σπουδαίος Βρετανός διανοητής, Κλάιβ Στέιπλς Λιούις. Ανήκε στη γενιά των συγχρόνων εκείνων λογίων με πολύ σφαιρική μόρφωση: ήταν μυθιστοριογράφος, δοκιμιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας, καθηγητής στην Οξφόρδη και στο Κέιμπριτζ, μεταξύ πολλών άλλων ιδιοτήτων. Ήταν στενός φίλος του σπουδαίου Τζον Ρόναλντ Ρούελ Τόλκιν, αγαπούσε τη θεολογία και κατάφερε να καθιερωθεί ως ένας εκ των κορυφαίων χριστιανών στοχαστών του 20ού αιώνα. Ήταν βέβαια άλλες εποχές (ο Λιούις εγκατέλειψε τα εγκόσμια το 1963 σε ηλικία 65 ετών), όταν οι άνθρωποι είχαν χρόνο να διαβάσουν και να στοχαστούν στη βρετανική ύπαιθρο ή όπου αλλού, απολαμβάνοντας γαλήνια το τσάι τους ή το πόρτο τους. Η σημερινή πραγματικότητα αυτά τα αρνείται σχεδόν σε όλους και δη πεισματικά. Αλλά έτσι δεν προχωράμε.
Μας είπε ο Λιούις ότι «ο πόνος επιμένει να τον φροντίζουν. Ο Θεός μάς ψιθυρίζει στις απολαύσεις μας, μιλάει στη συνείδησή μας, αλλά φωνάζει στους πόνους μας. Είναι το μεγάφωνό του για να ξεσηκώσει έναν κόσμο κουφό». Μήπως λοιπόν να απαρνηθούμε τη νεωτερικότητα και τη μετανεωτερικότητα και τα υποπροϊόντα τους, που τόσα δεινά συσσώρευσαν στις κοινωνίες μας εδώ στη Δύση; Το παράξενο είναι ότι για όσα γύρω μας μάς ταλανίζουν οι απαντήσεις υπάρχουν. Και υπάρχουν για να απλοποιήσουν τα θεωρητικώς σύνθετα και να μας ανακουφίσουν, ώστε να μην πελαγοδρομούμε πνευματικά. «Κανείς δεν μου είπε ποτέ ότι η θλίψη μοιάζει τόσο με φόβο», μας είπε ο Βρετανός στοχαστής. Το αντιλήφθηκε εκείνος και μας το μετέφερε, γλιτώνοντάς μας από πολύ κόπο στο κομμάτι της αποκωδικοποίησης των φαινομενικά απλών, αλλά ίσως όχι τόσο αυτονόητων.
Πώς να μη φοβάται ο σημερινός άνθρωπος; Η πίεση είναι φοβερή. Η μέρα όλη δεν φτάνει για τίποτα, οι δε ευκαιρίες για χαλάρωση είναι λιγοστές. Έγνοιες και υποχρεώσεις μάς «πολιορκούν». Ο Λιούις παρατήρησε πως «ζούμε, στην πραγματικότητα, σε έναν κόσμο που λιμοκτονεί για μοναξιά, σιωπή και ιδιωτικότητα: και ως εκ τούτου πεινασμένος για διαλογισμό και αληθινή φιλία». Αυτό εξηγεί πολλά για την «απόσυρση» σήμερα πολλών εξ ημών από ένα θορυβώδες κοινωνικό προσκήνιο, που μόνο εσωτερική ένταση συσσωρεύει σε βάθος χρόνου στον άνθρωπο. Κάποιοι το ονόμασαν «αποξένωση», χωρίς όμως να ρωτούν αν θέλουν όλοι να μετάσχουν στα όποια δρώμενα.
Όσο για κάποιες από τις αιτίες των δεινών μας στη Δύση, ο Λιούις έγραψε πως «ο πιο ασφαλής δρόμος για την Κόλαση είναι ο σταδιακός». Και έβαλλε κατά του ορθολογισμού, τονίζοντας ότι «η εκπαίδευση χωρίς αξίες, όσο χρήσιμη κι αν είναι, φαίνεται μάλλον να καθιστά τον άνθρωπο πιο έξυπνο διάβολο». Γι’ αυτό το τελευταίο μπορούμε να μιλάμε επί μακρόν. Άλλωστε, η «προοδευτική» νομενκλατούρα που παριστάνει τη διανόηση, αφέθηκε εδώ και δεκαετίες να καταλάβει αμαχητί τα πανεπιστήμια και τις Τέχνες, στην ουσία υποδουλώνοντας την ελεύθερη έκφραση και «ακυρώνοντας» ό,τι δεν της αρέσει. Φαίνεται όμως πως η κυριαρχία της αμφισβητείται στις μέρες μας για τα καλά. Αυτό είναι υπέροχο. Η μάχη για τις ψυχές των ανθρώπων στη Δύση (οι υπόλοιποι έχουν λύσει μάλλον τα ζητήματά τους), εν μέσω των ανελέητων ταυτοτικών πολέμων που μαίνονται γύρω μας, συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Και ο Κλάιβ Στέιπλς Λιούις παραμένει επίκαιρος.
